JELLING [KNÝTLINGA] zwana również jako Skjoldungowie to pierwsza dynastia panująca w Danii w latach 940-1047. Założona została przez Gorma "Starego", pierwszego historycznego króla duńskiego. Jej przedstawiciele panowali przejściowo także w Norwegii w latach 987-1014 i Anglii w latach 1013-1014 i 1016-1042 oraz przejściowo w szwecji w latach 1388-1412.
Nieprzerwany ciąg władców Danii otwiera dopiero Grom "Stary", panujący prawdopodobnie od lat trzydziestych X wieku do 958 (959) roku. Nie wiadomo, czy był on spokrewniony ze swymi poprzednikami. Grom wypędził władców pochodzenia szwedzkiego z zajmowanej przez nich od kilkudziesięciu lat południowej Jutlandii. Przypisuje mu się również usunięcie pomniejszych "królów" i ostateczne zjednoczenie kraju, na co brak jednak potwierdzenia w źródłach. Skąpe wiadomości o jego osobie pochodzą z kilku inskrypcji na kamieniach runicznych, które wystawili sam Grom oraz jego syn Harald I "Sinozęby" (w latach 958/959-986).
Z imieniem Haralda wiąże się przyjęcie przez Danię około 965 roku chrześcijaństwa. Chrzest władcy i jego drużyny upamiętnił kamień runiczny, wystawiony przez Haralda w Jelling. Chrystianizacja nastąpiła niezależnie od wysiłków misyjnych cesarza Ottona I i arcybiskupstwa hambursko-bremeńskiego, aż do XII wieku roszczącego pretensje do zwierzchnictwa kościelnego nad całą Skandynawią. Misjonarze przybyli prawdopodobnie z Anglii. Dążąc do utrzymania niezależności. Harald toczył ze zmiennym szczęściem walki z państwem niemieckim, tracąc około 974 roku południowe pogranicze, odzyskane w 983 roku. Ingerował również w sprawy Norwegii, przyczyniając się do wyniesienia na tron, a później obalenia Haralda "Szarego Płaszcza" (w latach 960-970). Aż do 975 roku sprawował zwierzchnią władzę nad tym krajem, utraconą po buncie jarla Haakona z Lade. Harald dążył do umocnienia władzy królewskiej, czego śladem są tzw. grody geometryczne, wzniesione około 980 roku i pełniące prawdopodobnie rolę ośrodków administracji oraz koszar armii królewskiej. Polityka ta doprowadziła w 986 roku do buntu i przejęcia władzy przez syna Haralda - Swena I "Widłobrodego". Harald schronił się w Jomsborgu (Wolinie), gdzie w następnym roku zmarł. Swen "Widłobrody" (w latach 986-1014) przybrał tytuł królewski już na kilka lat przed wypędzeniem ojca. To on odegrał główną rolę w odzyskaniu w 983 roku południowej Jutlandii. Wbrew twierdzeniom źródeł niemieckich Swen nie był apostatą i poganinem, nie uznawał tylko zwierzchnictwa arcybiskupstwa hambursko-bremeńskiego nad Kościołem duńskim i zastępował biskupów niemieckich Duńczykami i Anglosasami. Wzorem ojca ingerował w sprawy Norwegii, występując jako sprzymierzeniec, a następnie przeciwnik Olafa Tryggvasona. W sojuszu z królem Szwecji i rządzącymi w północnej Norwegii jarlami z Lade pokonał go w 1000 roku w bitwie morskiej pod Svolden (w Sundzie). Po śmierci w bitwie Olafa w Norwegii uznano zwierzchnią władzę Swena. Od początku swoich rządów Swen organizował zakrojone na wielką skalę najazdy na Anglię. Początkowo zadowalał się wypłacanymi mu wysokimi okupami w srebrze (np. w 991), po roku 1000 przystąpił jednak do systematycznego podboju wyspy.
W 1013 roku zmusił do ucieczki króla Ethelreda II i został faktycznym władcą Anglii, zmarł jednak w roku następnym podczas kolejnej kampanii wojennej. Żoną Swena była córka księcia polskiego Mieszka I, Świętosława-Sygryda. Po śmierci Swena armia obwołała królem jego syna Kanuta "Wielkiego", który kontynuował podbój wyspy. W 1016 roku, po śmierci Edmunda II "Żelaznobokiego", syna Ethelreda II i ostatniego przeciwnika Duńczyków, Kanut zasiadł na tronie Anglii. Danią rządził wówczas inny syn Swena i Świętosławy (Sygrydy) Harald II (w latach 1014-1018). Po jego śmierci Kanut objął władzę w Danii, a w 1028 roku upomniał się z powodzeniem o tron norweski. Jego panowanie nad tym krajem utrwaliło się jednak dopiero w 1030 roku po bitwie pod Stiklestad, w której poległ, pokonany przez własnych rodaków, poprzedni król Norwegii - Olaf II "Święty". Kanut przekazał wówczas tron norweski swemu synowi z angielskiej nałożnicy - Swenowi Alfivasonowi (panował w latach 1030-1035). W ten sposób Kanut "Wielki" został władcą imperium obejmującego Danię, Anglię i Norwegię, stając w szeregu najwybitniejszych monarchów średniowiecznej Europy. Dążył do integracji podległych mu krain i ludów. Rezydował w Anglii, skąd z wyjątkiem gwardii przybocznej odesłał niemal całą armię duńską. Przywrócił porządek w spustoszonym wojną kraju, m.in. polecił spisać zwyczajowe prawo angielskie (tzw. Prawo Kanuta). Poślubił wdowę po Ethelredzie II; na jego dworze dużą rolę odgrywali zarówno Skandynawowie, jak i możni anglosascy. Urzędy w Anglii obsadzał Skandynawami, w Danii - Anglosasami. Korzystając z zasobów Kościoła angielskiego, wysyłał misje i umacniał chrześcijaństwo w krajach skandynawskich. Utrzymywał dobre stosunki z papiestwem i cesarstwem, okupując je uznaniem niemieckiego zwierzchnictwa kościelne: go nad Danią. W 1027 roku pielgrzymował do Rzymu, gdzie asystował przy koronacji cesarskiej Konrada II. Integracyjna polityka króla budziła niezadowolenie Duńczyków i nie przyniosła trwałych efektów. Po śmierci Kanuta w 1035 roku jego państwo wkrótce się rozpadło. Władzę objęli synowie Kanuta: w Anglii Harald I "Zająconogi" (w latach 1035-1040), w Danii Hardekanut (w latach 1035-1042), od 1040 roku również król Anglii. Po bezpotomnej śmierci obydwu braci tron angielski przypadł synowi Ethelreda II - Edwardowi "Wyznawcy", a tron Danii i Norwegii (skąd natychmiast po śmierci Kanuta wypędzono zmarłego rok później Swena Alfivasona) synowi Olafa II "Świętego" - Magnusowi "Dobremu". Dopiero w 1047 roku władzę w Danii zdobył siostrzeniec Kanuta - Swen II Estrydsen, założyciel kolejnej dynastii panującej w tym kraju (Estrydsenów).
Żródła:
"Słownik dynastii Europy" - pod redakcją Józefa Dobosza i Macieja Serwańskiego
Skjoldungowie opracował: Bogdan Pietrzyk
15-12-2019