
Armand Jean Du Plessis de Richelieu (urodzony w Paryżu, 9 września 1585 roku, zmarł w Paryżu, 4 grudnia 1642 roku) herb
Syn Franciszka III du Plessis, seniora de Richelieu, seniora de Beçay, seniora du Chillou, seniora de La Vervoličre, wielkiego przeora Francji, kapitan królewskich muszkieterów i Zuzanny La Porte, córki Franciszka La Porte, seniora du Boissier, paryskiego adwokata.
Koadjutor klasztoru w Cluny od 1627 roku, opat generalny Zakonu Cystersów w Cluny od 1629 roku do 4 grudnia 1642 roku, opat zakonu w Cîteaux od 19 listopada 1635 roku do 4 grudnia 1642 roku, opat Zakonu Kanoników Regularnych w Premontré od 1636 roku do 4 grudnia 1642 roku, książę de Richelieu i par Francji od 1631 roku, książę de Fronsac i par Francji od 1634 roku, gubernator Aunis od 1630 roku, gubernator i admirał Bretanii od 17 kwietnia 1632 roku do 4 grudnia 1642 roku, wielki admirał Francji od 1626 roku do 1642 roku, sekretarz stanu ds. zagranicznych Francji od 30 listopada 1616 roku do 24 kwietnia 1617 roku, sekretarz stanu ds. Wojskowych Francji od 25 listopada 1616 roku do 24 kwietnia 1617 roku, generał-porucznik Francji (Lieutenant-general du Roi) w 1629 roku, przewodniczący Rady Królewskiej od 11 listopada 1630 roku do 4 grudnia 1642 roku i I minister stanu od 13 sierpnia 1624 roku do 4 grudnia 1642 roku, generał-porucznik wojsk królewskich w Poitou, Saintonge i Angoumois od 4 lutego 1628 roku, biskup-baron de Luçon od 18 grudnia 1606 roku [inwestytura 17 kwietnia 1607 roku] do 29 kwietnia 1624 roku, kardynał-prezbiter Saint-Louis-des-Français od 5 września 1622 roku do 4 grudnia 1642 roku, książę de Richelieu od sierpnia 1631 roku do 4 grudnia 1642 roku, markiz de Fronsac, książę de Fronsac i par Francji od 5 lipca 1634 roku do4 grudnia 1642 roku.
Richelieu ceniony jest jednak jako ten, który złamał potęgę hugenotów (państwo w państwie) po ich pokonaniu w rezultacie wojny, gdy nie zagrażali już jego polityce, przyznał im wolność wyznania specjalnym edyktem. Niewątpliwie złamał potęgę arystokracji: burzył zamki opornych, konfiskował dobra, ścinał tych, którzy spiskowali.
Człowiek, który stworzył potęgę Francji, polityczny geniusz, twórca monarchii absolutnej, mąż stanu, który pokonał hugenotów. Wizjoner z planami rozwijania potęgi morskiej polityki kolonialnej Francji, który wprowadził kraj do wojny trzydziestoletniej z myślą, że po jej zakończeniu król Francji będzie sterował sąsiednimi krajami.
Był to człowiek nietuzinkowy, z postawą i spojrzeniem, które mogły sparaliżować ludzi nieśmiałych. Był geniuszem, który jednym spojrzeniem ogarniał całą szachownicę politycznej Europy, niesłychanie szybko potrafił przeanalizować wszystkie okoliczności politycznej gry oraz wyciągnąć wnioski. Był piekielnie inteligentnym i pracowitym "politycznym zwierzęciem". Bardzo chciał zrobić karierę, a to wymagało tych dwóch zasadniczych cech - jako kardynała opisał prof. Andrzej Zajączkowski z Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Warszawskiego.
Ojcem Armanda był Franciszek du Plessis, szlachcic ze zubożałej rodziny, który wzbogacił się dzięki małżeństwu z Zuzanną La Porte, córką paryskiego adwokata prowadzącego interesy Zakonu Maltańskiego. Mieli pięcioro dzieci - trzech synów (Armand-Jean był z nich najmłodszy) i dwie córki. Nie wiadomo dokładnie, gdzie urodził się przyszły kardynał. Sam twierdził, że jest rodowitym paryżaninem. Inni zapewniali, że przyszedł na świat w rodzinnych dobrach w Richelieu. Wiadomo tylko, że poród był bardzo ciężki, a zarówno matka, jak i syn, byli bliscy śmierci. Został ochrzczony w paryskim kościele św. Eustachego, a imię otrzymał po swoim ojcu chrzestnym, marszałku Armandzie de Biron.
Początkowe wykształcenie otrzymał od matki oraz od księdza z pobliskiego klasztoru. W 1594 roku rozpoczął naukę w paryskim college de Navarre.
Kariera potoczyła się błyskawicznie - w 1606 roku został mianowany przez króla Henryka IV biskupem Luçon (sakrę otrzymał 17 kwietnia 1607 roku). W 1622 roku dzięki protekcji królowej-matki Marii Medycejskiej, papież Grzegorz XV mianował go kardynałem. W 1624 roku został powołany przez Ludwika XIII na pierwszego ministra. Wprowadził szereg reform m.in. zmierzających do osłabienia pozycji arystokracji. W 1630 roku zabronił arystokratom działalności handlowej, wkrótce potem zakazał im prowadzenia prywatnych wojen oraz posiadania zamków warownych (istniejące miały zostać wykupione).
W latach 1625-1628 prowadził wojnę z hugenotami, jedną z głównych sił przeciwnych królowi. Pokonawszy hugenotów w 1629 roku wydał edykt łaski nakazujący hugenotom zrezygnowanie z samodzielności politycznej oraz oddania twierdz, ale gwarantujący jednocześnie wolność wyznania. Pokój ten był przyczyną konfliktu kardynała z Marią Medycejską. Richelieu wyszedł z niego zwycięsko i po tzw. "dniu zawiedzionych" (11 listopada 1630 roku) otrzymał od króla potwierdzenie stanowisk i pełnię zaufania.
11 listopada 1630 roku król Ludwik XIII oddał władzę kardynałowi Richelieu, jako pierwszemu ministrowi Francji. Dzień ten w historii państwa znany jest jako "dzień zawiedzionych" albo "dzień oszukanych".
Kardynał Richelieu stał się pierwszoplanową postacią w polityce francuskiej już w 1624 roku. Musiał jednak liczyć się z wciąż silną opozycją, zarówno wśród arystokracji jak i w łonie samej rodziny królewskiej. Jego najzagorzalszą przeciwniczką stała się z czasem królowa-matka Maria Medycejska, która sama wcześniej zapoczątkowała karierę Richelieu i wystarała się dla niego o kapelusz kardynalski w 1622 roku. Niechęć królowej wynikała po części z rywalizacji o wpływ na jej chwiejnego syna, a po części z kierunku polityki, jaki obrał kardynał.
Awantura w "dniu zawiedzionych" zakończyła się aresztowaniem królowej-matki na początku 1631 roku, po tym, gdy odmówiła pogodzenia się z kardynałem. Z wpływowych stanowisk odsunięto jej protegowanych, należących do tzw. partii dewotów.
Stojący w pierwszym rzędzie wrogów Richelieu królowa Maria i jej młodszy syn, Gaston Orleański po jakimś czasie opuścili Francję, by umrzeć na wygnaniu wciąż bezskutecznie starając się szkodzić kardynałowi. Lata trzydzieste wieku XVII uznawane są za jawne rządy Richelieu, a umocnienie się pozycji kardynała było kolejnym etapem budowania monarchii absolutnej we Francji. Richelieu jest bowiem uważany za jednego z głównych twórców silnej władzy królewskiej we Francji. Stłumiona wówczas arystokratyczna opozycja ostatni raz podjęła walkę z absolutyzmem dopiero po śmierci Ludwika i jego pierwszego ministra.
Najbliżsi w jego otoczeniu często sugerowali, że ma załamania nerwowe, gdyby tak było, to nie można by mu się dziwić. Był poddany strasznej presji, spiskom, knowaniom wewnątrz kraju i wrogów zewnętrznych.
W 1641 roku zawiązano przeciw niemu spisek, na czele którego stanęli Gaston, książę Orleanu, François de Thou i markiz Cinq-Mars - faworyt Ludwika XIII, syn długoletniego przyjaciela Richelieu. Kardynał sam przedstawił młodego markiza królowi, sądząc że takiego faworyta będzie mógł z łatwością kontrolować. Pomylił się, ale spisek i tak został wykryty oraz uniemożliwiony. Cinq-Mars został ścięty, a Gaston Orleański opuścił Francję.
W czasie wojny trzydziestoletniej (1618-1648) wspierał nastroje anty hiszpańsko-habsburskie, nie angażował jednak Francji w otwarty konflikt. Wspierał działania książąt protestanckich oraz krajów przeciwnych Cesarstwu - szukał sojuszu z Anglią, Niderlandami Północnymi, Danią, później ze Szwecją (to między innymi jego dyplomaci byli odpowiedzialni za doprowadzenie do rozejmu polsko-szwedzkiego w Starym Targu w 1629 roku). Hojnymi subsydiami wspomagał niektóre księstwa protestanckie i włoskie, a również Szwecję. Dopiero 12 maja 1635 roku Francja wypowiedziała otwartą wojnę Hiszpanii. Wcześniej zawarty został w Compiegne układ ze Szwedami, na mocy którego połączone siły francusko-szwedzkie miały zaatakować i cesarza, i króla Hiszpanii. Richelieu jednak nie był zainteresowany konfliktem z Rzeszą i usiłował ograniczyć teatr wojny do terenów Hiszpanii i południowych Niderlandów. W odpowiedzi Szwedzi ograniczyli swoje działania jedynie do terytorium Niemiec. Wysokie koszty prowadzenia wojny zmuszały kardynała do coraz dotkliwszego obciążania ludności podatkami, co skutkowało serią rewolt, które przetaczały się przez Francję w trakcie całej wojny. Najbardziej znanym zrywem ludnościowym był ruch "bosonogich", którą badacz Borys Porszniew określił jako próbę generalną przed Frondą.
W celach propagandowych powołał do życia rządową gazetę. W 1635 roku założył Akademię Francuską, której zadaniem było stworzenie literackiego języka francuskiego. Rozbudował armię i flotę. Podjął politykę podbojów kontynentalnych, współzawodnicząc z Anglią. Chciał osłabić Habsburgów, więc utrzymywał dobre kontakty z Turcją.
Richelieu zmarł w 1642 roku i pozostawił testament, w którym tłumaczył swoje postępowanie. Jest w nim m.in. napisane, że: "chciał żeby Ludwik XIII był najwyższym władcą, przywrócić granice starożytnej Galii, żeby ludzie czuli przed królem respekt. Aby najważniejszy był król, a dopiero potem państwo, czyli chciał wprowadzenia absolutyzmu". Po nim funkcję pierwszego ministra Francji objął rekomendowany przez niego kardynał Jules Mazarin.
Mówiono, że nienawidził żony swojego władcy, Anny Austriaczki. Podobno prześladował ją ze wszystkich sił, bo kiedyś nie chciała obdarzyć go uczuciami. Za życia był znienawidzony przez Francuzów, ponoć nawet przez samego króla, swego pana. Doceniono go dopiero po śmierci. Za czasów Mazarina wspominano go jako najlepszego ministra w historii Francji. Wiele zawdzięczał Marii Medycejskiej, matce Ludwika XIII, która w czasie swej regencji powierzyła mu najważniejsze funkcje państwowe.
Richelieu został pochowany w kaplicy Sorbony. 5 grudnia 1793 roku jego zwłoki zostały sprofanowane przez paryskich sankiulotów.

Żródła:
Kardynał Richelieu - szara eminencja Francji w "PORTAL POLSKIEGO RADIA SA"
Armand Jean Richelieu w "Wikipedia"
Armand-Jean Cardinal du Plessis de Richelieu w "Catholic hierarchy" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
Cardinal Armand-Jean du Plessis de Richelieu w "GCatholic.org" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
15-04-2021
13-11-2020