
Karol V "Mądry" Robertyng-Capet-Valois urodzony w Vincennes, 21 stycznia 1338 roku, zmarł w Beauté-sur-Marne, 16 września 1380 roku) herb
Syn Jana II "Dobrego" Robertyng-Capet-Valois, hrabiego Andegawenii i du Maine, księcia Normandii i para Francji, hrabiego de Poitiers, księcia Gujenny, króla Francji, księcia Burgundii, regenta Nawarry, hrabiego de jure uxoris Owernii i Boulogne, regenta Księstwa Burgundii, palatynatu Burgundii i hrabstwa Artois, delfina (dauphin, hrabia) Delfinatu i Judyty-Bonny Wigérides Limburg-Luksemburskiej, księżnej Normandii, córki Jana I "Ślepego" Wigérides Limburg-Luksemburg, króla Czech, tytularnego króla Polski.
Delfin-hrabia de Viennois od 16 lipca 1349 roku do 8 kwietnia 1364 roku, hrabia de Poitiers od 1354 roku do 8 kwietnia 1364 roku, książę Normandii i par Francji od 7 grudnia 1355 roku do 8 kwietnia 1364 roku, regent Francji od 17 października 1356 roku do 4 października 1360 roku, od 17 grudnia 1362 roku do sierpna 1363 roku od 3 stycznia do 8 kwietnia 1364 roku, generał-porucznik Francji (Lieutenant-general du Roi) od 14 marca 1458 roku do 4 października 1360 roku i od 17 grudnia 1362 roku do sierpna 1363 roku, książę de Touraine od 6 września 1363 roku do 8 kwietnia 1364 roku, król Francji od 8 kwietnia 1364 roku do 16 września 1380 roku.
8 kwietnia 1350 roku w Tain-en-Viennois poślubił Joanne Robertyng-Capet-Bourbon (urodzona w zamku Vincennes pod Paryżem, 3 lutego 1339 roku, zmarła w paryskim pałacu hôtel Saint-Pol, 6 lutego 1378 roku), córkę Piotra I Robertyng-Capet-Bourbon, księcia Bourbon i Izabeli Robertyng-Capet-Valois, córki Karola I "króla kapeluszy" Robertyng-Capet-Valois de France, hrabiego de Valois, Andegawenii, du Maine, d'Alençon i de Chartres, tytularnego król Aragonii, tytularnego cesarza Konstantynopola.
Zasłużony przydomek "MĄDREGO" nadali mu już współcześni.
Urodził się 21 stycznia 1338 roku w zamku Vincennes pod Paryżem jako najstarsze dziecko Jana Francuskiego, podówczas księcia Normandii, oraz jego pierwszej żony.
30 marca 1349 roku bezpotomny Humbert II, delfin de Viennois, przekazał Karolowi swoje włości (Viennois i Albon), które został mu formalnie nadane 16 lipca tego roku - od tego czasu tytuł delfina przysługiwał bezpośredniemu sukcesorowi francuskiej korony, zaś jego apanaże zwano Delfinatem. Otrzymawszy we władanie Delfinat (region w Burgundii) i jako pierwszy spośród francuskich następców tronu nosił tytuł delfina.
W 1354 roku został hrabią Poitiers, a 7 grudnia 1355 roku został księciem Normandii (intronizowany 10 stycznia 1356 roku w katedrze w Rouen), otrzymany od ojca i miał ograniczać normandzkie wpływy Karola II "Złego".
Brał udział w walnej bitwie francusko-angielskiej, stoczonej 19 września 1356 roku na polach Maupertuis koło Poitiers, która zakończyła klęską Francuzów i pojmaniem jego ojca. Wróciwszy do stolicy, ogłosił się porucznikiem Francji (Lieutenant du Roi), a 14 marca 1358 roku został oficjalnie desygnowany na urząd regenta na czas pobytu Jana II w niewoli.
Jako regent w okresie niewoli Jana "Dobrego" w latach 1356-1360, zmagał się z kryzysem wewnętrznym (konflikt z Karolem "Złym", opozycja mieszczaństwa i powstanie paryskiego prewota Stefana Marcela, żakeria, wojna w Bretanii.
Zagrożony rewolucją komunalną pod wodzą Stefana Marcela, uciekł z Paryża w marcu 1358 roku. Wkrótce wybuchło powstanie chłopów w Szampanii i Pikardii, zwane żakerią. Bunt chłopski został stłumiony, a Karol "Mądry" doprowadził do obalenia władzy i do śmierci Stefana Marcela w Paryżu.
W 1359 roku wspólnie ze Stanami Generalnymi odrzucił podpisany przez Jana II upokarzający traktat londyński zawarty w marcu 1359 roku odrzucając roszczenia finansowe i terytorialne króla Anglii, zreorganizował armię i wznowił działania wojenne, przerwane po wynegocjowaniu traktatu w Bretigny w 1360 roku. Zmiana taktyki wojennej Francuzów przyniosła efekty, co skłoniło Edwarda III do złagodzenia warunków traktatu (okup za Jana "Dobrego" zmniejszono do 3 min talarów), a Francja zrzekła się Akwitanii i niewielkich terytoriów północnych na mocy pokoju zawartego w Bretigny w 1360 roku.
W 1360 roku król odzyskał wolność, jednak jesienią 1363 roku zdecydował się na powrót do Anglii, przed wyjazdem ponownie wyznaczając Karola regentem. Po dobrowolnym powrocie ojca do niewoli w styczniu 1364 roku ponownie został regentem. W tym samym roku młodszy brat delfina, książę Burgundii, ofiarował mu księstwo Turenii.
Śmierć Jana II 8 kwietnia 1364 roku uczyniła Karola królem Francji. Jego sakra, dokonana przez arcybiskupa Jana de Craon, odbyła się 19 maja 1364 roku w katedrze Notre-Dame w Reims.
Po objęciu tronu w kwietniu 1364 roku zdotal zakończyć wojnę domową w Bretanii w 1364 roku oraz z pomocą Bernarda du Guesclin, konflikt z dążącym do samodzielności Karolem "Złym", który został wzięty do niewoli i zmuszony do zrzeczenia się Normandii w zamian za hrabstwo Montpellier w 1365 roku. W 1365 roku traktatem w Guerande zakończył wojnę domową w Bretanii, przyjmując hołd lenny Jana Montforta.
Grasujące po kraju czasowo nieprzydatne wojska zaciężne (tzw. wielkich kompanii) wysłał pod dowództwem du Gucsclina do Kastylii dla udzielenia pomocy Henrykowi II "Bastardowi", walczącemu o tron ze wspieranym przez, Anglików Piotrem I "Sprawiedliwym" w latach 1366-1369.
Odbudował nadszarpnięty przez niepowodzenia ojca autorytet królewski, w celu zapełnienia opustoszałego skarbu utrzymał nadzwyczajne podatki (np. solny) i wprowadził nowe, dążył do podźwignięcia spustoszonych "czarną śmiercią" miast. Po rozbudowie floty i artylerii z powodzeniem wznowił walki z Anglią w 1368 roku, odbierając Plantagenelom większość zdobyczy terytorialnych z początkowej fazy wojny 100-letniej. 30 listopada 1369 roku król ogłosił konfiskatę pozostającego pod angielskim panowaniem księstwa Gujenny i Calais.
Rozejm zawarty w Brugii w 1375 roku pozostawiał w rękach Anglików jedynie Calais i kilka nadbrzeżnych skrawków Gaskonii. Kolejny bunt Karola "Złego" w 1377 roku skłonił w 1378 roku Karola "Mądrego" do zajęcia wszystkich jego posiadłości francuskich: Montpellier i resztę posiadłości w Normandii, z wyjątkiem wydanego Anglikom Cherbourga. W zamian za uwolnienie syna Karola III "Dobrego", Karol "Zły" musiał się zrzec większości pozostałych mu majątków.
W 1378 roku polityka nowo wybranego papieża Urbana VI skłoniła Karola do poparcia wyboru królewskiego kuzyna Roberta dc Geneve na antypapieża Klemensa VII w 1378 roku, co w Kościele katolickim zapoczątkowało wielką schizmę zachodnią.
Zmarł po dłuższej chorobie (była to zapewne gruźlica lub schorzenie układu krążenia) 16 września 1380 roku w podparyskim pałacu Beauté opodal zamku Vincennes. Królewskie ciało pochowano w bazylice w Saint-Denis, serce w kościele Notre-Dame w Rouen, a trzewia w opactwie Notre-Dame-la-Royale w Maubuisson nieopodal Pontoise.
Żonaty z Joanną Burbońską, z którą miał trzech synów i trzy córki. Ponadto Karol V miał dwoje dzieci z pozamałżeńskich związków:
Oudard d'Attainville (urodzony w 1360 roku, zmarł po 1415 roku), zmarł bezpotomnie,
ze związku z Biette Cassinelle, miał:
Jean de Montaigu (urodzony w 1363 roku, ścięty w 1409 roku), po nim potomstwo de Montaigu.
Karol V był świetnym administratorem i dyplomatą. W jego otoczeniu przebywali nie tylko żołnierze (Du Guesclin), ale też uczeni (Mikołaj Oresme). Prowadził działalność budowlaną (m.in. rekonstrukcję Luwru). Otaczał opieką Żydów i hamował działalność inkwizycji w Langwedocji. Nakazał tłumaczenie na francuski dzieł klasycznych (m.in. Arystotelesa i św. Augustyna), założył bibliotekę w Luwrze, zainicjował budowę licznych pałaców, wspierał sztukę.
Panowanie Karola "Mądrego" jest uważane za ważny zwrot w historii konfliktów angielsko-francuskich. Po latach klęsk, jakie spadły na Francję w połowie XIV wieku, potrafił Karol V podnieść kraj z upadku i nie dopuścić do koronacji Edwarda III na króla Francji. Jednak dopiero wnuk Karola "Mądrego" - Karol VII, zdoła ostatecznie wyprzeć Anglików z Francji i zakończyć wojnę stuletnią. Za jego panowania zbudowano Bastylię oraz rozbudowano Luwr i zamek Vincennes.

Żródła:
"KAPETYNGOWIE" - autor: Przemysław Jaworski - 2018.
"Słownik władców świata" - Małgorzata Hertmanowicz-Brzoza i Kamil Stepan, Kraków 2005.
"Słownik władców Europy średniowiecznej" - pod redakcją Józef Dobosza i Macieja Serwańskiego.
Charles V of France w "Wikipedia"
"Historia 3. dzielnicy Paryża"
28-10-2023
15-04-2021
18-10-2020