Ludwik XI "Wytrwały" Walezjusz [Robertyn-Capet-Valois] (urodzony w Bourges, 3 lipca 1423 roku, zmarł w Plessis-les-Tours, 30 sierpnia 1483 roku) herb

Syn Karola VII Walezjusza [Robertyn-Capet-Valois], króla Francji i Marii Robertyng-Capet-Valois-d'Anjou, córka Ludwika II Robertyng-Capet-Valois-d'Anjou, księcia Andegawenii i Maine, hrabiego Prowansji i Forcalquier, wielkiego para Francji, tytularnego cesarza Konstantynopola, króla Neapolu, tytularnego króla Sardynii, tytularnego króla Sycylii, tytularnego króla Jerozolimy, członk Rady Regencyjnej Królestwa Francji, gubernatora Langwedocji i Guyenne.

Delfin (hrabia) Delfinatu i hrabia d'Albon od 3 lipca 1423 roku do 22 lipca 1461 r roku, król Francji od 22 lipca 1461 roku do 30 sierpnia 1483 roku.

24 czerwca 1436 roku w Tours poślubił Małgorzatę Stuart (urodzona w zameku Edynburg, Szkocja, 25 grudnia 1424 roku, zmarła w Chalons-sur-Marne, 16 sierpnia 1445 roku), córkę Jakuba I Stuart, króla Szkocji i Joanny Beaufort, córki Jana Beaufort, I hrabiego de Somerset, markiza de Dorset i namiestnika Akwitanii, admirała floty irlandzkiej, konstabla zamku Dover i Lorda Namiestnika Pięciu Portów, admirała floty północnej, Lorda Wielkiego Szambelana, członka Tajnej Rady Anglii, kapitana Calais, zastępcy konstabla Anglii. 9 marcu 1451 roku w Chambery poślubił Karoliny [Charlotte] Sabaudzką (urodzona 11 listopada 1441 roku, zmarł w Amboise, 1 grudnia 1483 roku), córkę Ludwika I, księcia Sabaudii i Anne de Lusignan, córki Jana II de Lusignan, króla Cypru i Armenii, tytularnego króla Jerozolimy.

W młodości uczestniczył w buncie książąt przeciwko Karolowi VII (prageria) w 1440 roku, po jego stłumieniu pogodzony z ojcem, brał udział w walkach przeciwko Anglikom w latach 1440-1443. Uzyskawszy przebaczenie, otrzymał od 1447 roku objął samodzielne rządy w Delfinacie, gdzie odsunął urzędników mianowanych przez ojca i stworzył własną administrację. Próba prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej spowodowała interwencję wojsk królewskich w 1456 roku, przed którą delfin zbiegł do Burgundii.

W obawie przed karną ekspedycją królewską oddał się w opiekę Filipa "Dobrego", księcia Burgundii. Podczas pobytu na dworze Filipa "Dobrego" w latach 1456-1461 posiadł szeroką wiedzę humanistyczną i poznał techniki zarządzania państwem.

Po śmierci ojca powrócił do Paryża. W lipcu 1461 roku Ludwik XI objął rządy we Francji i uwięził ministrów Karola VII, zastępując ich wybranymi przez siebie urzędnikami, z których żaden nie pochodził z najwyższej arystokracji. Początkowo prowadził politykę życzliwą wobec książąt krwi i wielkich feudałów, poprzez liczne nadania i obniżeniu przejściowo część podatków. Wkrótce jednak stopniowo zaczął dążyć do ograniczenia ich przywilejów i wobec jego centralistycznej i absolutystycznej polityki doszło do konlliklów, w wyniku których książęta pod przewodnictwem królewskiego brata Karola de Berry i Karola "Zuchwałego", burgundzkiego następcy tronu, co doprowadziło do powstania w 1465 roku antykrólewskiego sprzysiężenia zwanego Ligą Dobra Publicznego, którzy zarzucającą królowi (przy wsparciu odsuniętych doradców Karola VII) działania sprzeczne z interesami kraju.

Po krótkich walkach zawarto kompromis umacniający pozycję zbuntowanych feudałów (oprócz Karola de Berry ważną rolę odgrywał syn Filipa "Dobrego", dawnego sojusznika Ludwika XI, Karol "Zuchwały"). Przekazane im ziemie (m.in. Normandia dla księcia Karola de Berry) szybko jednak odzyskał, dążąc odląd konsekwentnie do ograniczenia potęgi książąt. Gdy władzę w Burgundii objął w 1467 roku zmierzający do suwerenności książę Karol "Zuchwały", doszło do konfliktu. Ludwik odnosił sukcesy dyplomatyczne i w 1470 roku zdołał opanować miasta nad Sommą, ale nie zapobiegł zakupowi przez Karola "Zuchwałego" Górnej Alzacji i Bryzgowii w 1472 roku ani zajęciu w 1475 roku przez wojska burgundzkie Geldrii.

Król nie zrezygnował z walki o wzmocnienie swej władzy, jednak odebrał bratu Karolowi Normandię, a następnie wystąpił przeciwko Karolowi "Zuchwałemu". W 1468 roku w trakcie negocjacji w Peronne został przez niego uwięziony, lecz wkrótce wyszedł z niewoli. W 1475 roku doszło do uzgodnionego z Burgundią najazdu angielskiego na Francję, lecz Karol "Zuchwały" nie podjął wspólnej akcji. 29 sierpnia 1475 roku w Piqunigny został podpisany siedmioletni rozejm francusko-angielski.

Mimo uprzednich uzgodnień Burgundczycy nie przyłączyli się do ataku wojsk angielskich na Francję w 1475 roku, szybko zakończonego rozejmem. W tym czasie Ludwik wspierał walczących z powodzeniem przeciwko Burgundii Szwajcarów, gdy zaś Karol "Zuchwały" zginął z rąk Szwajcarów, zajął większość księstwa w 1477 roku. Ludwik XI zajął natychmiast dziedzictwo Karola (Burgundie, Franche-Comté, Artois) bez Flandrii, która pozostała przy córce księcia, Marii Burgundzkiej (dzięki jej małżeństwu z synem cesarza Fryderyka III, Maksymilianem, Flandria stanie się dziedzictwem Habsburgów).

Nowo poślubiony mąż burgundzkiej dziedziczki Marii i Maksymiliana I przeciwstawił się próbie aneksji Burgundii, którzy w 1479 roku pokonali armię francuską w bitwie pod Guinegate.

Traktat pokojowy zawarty w Arras, w 1482 roku sankcjonował utrzymanie w ręku francuskim Pikardii i zachodniej Burgundii, Niderlandy jednak pozostały w rękach Habsburgów. Zajął Rousillon i Cerdagne w 1475 roku, a po śmierci René I "Dobrego" w 1480 roku przyłączył do domeny królewskiej Andegawenię, Maine i Prowansję.

Zmarł w wyniku ataku apopleksji.

Za panowania Ludwika XI doszło do dalszego wzmocnienia władzy królewskiej i umocnienia państwa. Nastąpiło znaczne ożywienie gospodarcze, a król popierał rozwój górnictwa, tworzenie manufaktur (szczególnie jedwabniczych), udzielał poparcia mieszczaństwu. Doprowadził do scentralizowania kraju i wzmocnienia jego autorytetu międzynarodowego.

Dążył do optymalizacji aparatu fiskalnego, utworzył królewską pocztę, wykorzystywał tzw. sankcję pragmatyczną do obsadzania biskupstw posłusznymi sobie hierarchami. Wspierał mieszczaństwo, przez zwoływanie Stanów Generalnych pozostawał w kontakcie z szerokimi warstwami społeczeństwa, co stanowiło jedno ze źródeł jego popularności i siły, a jednocześnie pozwalało na utrzymanie podwyższonych podatków; wspierał rozwój handlu, górnictwa i manufaktur, nauki (m.in. chirurgii), literatury (historiografia, poezja i umiejętnie wykorzystywana przez króla publicystyka polityczna).

Żonaty dwukrotnie: w latach 1436-1445 z Małgorzatą Szkocką, a od 1452 roku z Karoliną Sabaudzką, z którą miał syna i dwie córki.


Żródła:

"Słownik władców świata" - Małgorzata Hertmanowicz-Brzoza i Kamil Stepan, Kraków 2005


"Słownik władców Europy średniowiecznej" - pod redakcją Józef Dobosza i Macieja Serwańskiego

03-05-2020