Filip IV Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme (urodzony w Wersalu, Paryż 19 grudnia 1683 roku, zmarł w Buen Retiro, w Madrycie 9 lipca 1746 roku) herb
Syn Ludwika Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme, delfina Viennois, Księcia Krwi Francji i Marii Anny Wittelsbach, córki Ferdynanda Marii Wittelsbacha, księcia-elektora Bawarii.
Książę Krwi Francji i książę Andegawenii od 1683 roku do 1 listopada 1700 roku i infant Francji. Król Hiszpanii i Indii, król Kastylli, Leonu, Grenady, Toledo, Galisji, Sewilli, Kordoby, Murcji, Jaen, władca hiszpańskich Niderlandów, pan Biskajów jako Filip V, król Nawarry jako Filip VII, król Aragonii, Walencji, Majorki, hrabia Barcelony, wielki mistrz Zakonu Calatrava i Zakonu Alcántara od 16 listopada 1700 roku do abdykacji 14 stycznia 1724 roku, ponownie od 6 września 1724 roku do 9 lipca 1746 roku, król Neapolu od 2 sierpnia 1700 roku do 7 lipca 1707 roku jako Filip IV, król Sycylii od 16 listopada 1700 roku do 22 września 1713 roku jako Filip IV, król Sardynii od 22 sierpnia 1722 roku do 17 lutego 1720 roku jako Filip. Książę Mediolanu od 16 listopada 1700 roku do 1706 roku. Tytularny książę Burgundii, książę Lotaryngii, Brabantu, Limburga, Luksemburga, hrabia Flandrii, hrabia palatyn Burgundii, hrabia Hainaut, Namur, markiz Saint-Empire, pan de Malines, de Salin jako Filip VIII od 1 listopada 1700 roku do 9 lipca 1746 roku.
Tytulara: Z bożej łaski król Kastylii, Leónu, Aragonii, Sycylii, Neapolu, Jerozolimy, Nawarry, Grenady, Toledo, Walencji, Galicji, Majorki, Sewilli, Sardynii, Kordowy, Korsyki, Murcji, Jaén, Algeciras, Gibraltaru, Wysp Kanaryjskich, Indii oraz innych wysp i ziem na zachodnim brzegu Atlantyku, hrabia Barcelony, pan Biskajów i Moliny, książę Aten i Neopatrii, hrabia Rouissllon i Cerdagne, markiz Oristano i Goceano, arcyksiążę Austrii, książę Burgundii, Brabancji i Mediolanu, hrabia Habsburga, Flandrii, Tyrolu, etc...
W Turynie poślubił (per procura) 11 września 1701 roku (pro futuro) w Figueiras 3 listopada 1701 roku Marię Ludwikę Gabrielę Sabaudzką (urodzona w Turynie 17 września 1688 roku, zmarła w Madrycie 14 lutego 1714 roku), córkę Wiktora Amadeusza II Sabudzkiego króla Sardynii i Anny Marii Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme-d'Orleans, córki Filipa Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme Księcia Krwii Francji i Orleanu. W Parmie poślubił (per procura) 16 września 1714 roku (pro futuro) w Guadalajara 24 grudnia 1714 roku Elżbietę Farnese (urodzona w Parmie 25 października 1692 roku, zmarła w Aranjuez 11 lipca 1766 roku), córkę Edwarda Farnese, następcy tronu księstwa Parmy i Piacenzy i Doroty Zofii Wittelsbach-Neuburskiej, córki Filipa Wilhelma Wittelsbacha księcia neuburskiego.
Filip urodził się w Wersalu w 1683 roku i od urodzenia nosił tytuł księcia Andegawenii. Był drugim synem Ludwika Wielkiego Delfina, następcy tronu Francji, najstarszego syna króla Ludwika XIV.
Królem Hiszpanii był wówczas zdeformowany wielopokoleniowym kazirodztwem i upośledzony umysłowo Karol II Habsburg. Miał dwie żony, ale z żadną z nich nie doczekał się potomstwa. Pod koniec wieku XVII było jasne, że na nim wygaśnie linia Habsburgów hiszpańskich. Otwartą kwestią było następstwo po Karolu. Początkowo udało się osiągnąć konsensus polegający na uznaniu za następcę Karola księcia bawarskiego Józefa Ferdynanda, przy czym dwaj pozostali chętni na hiszpańskie dziedzictwo, król Ludwik i cesarz Leopold I Habsburg, mieli otrzymać części hiszpańskiego terytorium. Jednak sprzeciw Hiszpanów i nagła śmierć Józefa Ferdynanda w 1699 roku postawiła sprawę sukcesji ponownie na porządku dziennym.
Cesarz Leopold forsował kandydaturę swojego młodszego syna, arcyksięcia Karola. Ludwik chciał wysunąć kandydaturę jednego ze swoich młodszych wnuków, który zrzekłby się jednocześnie praw do tronu Francji (połączenie koron francuskiej i hiszpańskiej, jak również hiszpańskiej i cesarskiej, zagrażało równowadze europejskiej). Kandydatów było dwóch - Filip d'Anjou i Karol de Berry. Po długich naradach ostatecznie Wielki Delfin opowiedział się za Filipem. W zamysłach Ludwika to on był następcą tronu Hiszpanii, dzięki jego małżeństwu z Marią Teresą.
Austriacy negowali prawa Filipa do tronu, twierdząc, że Maria Teresa wychodząc za Ludwika zrzekła się praw do hiszpańskiego tronu. Francuzi nie negowali tego faktu, ale zwracali uwagę, że ich pretensje opierają się na fakcie, że Marii Teresie nigdy nie wypłacono posagu.
Tymczasem rozpoczęły się zabiegi na hiszpańskim dworze, aby umierający Karol wyznaczył Filipa swoim spadkobiercą. Kandydaturze francuskiego księcia sprzyjała Rada Stanu (uchwaliła ona nawet o następstwie tronu dla Filipa) i papież Innocenty XII. Ostatecznie Karol podpisał 2 października 1700 roku testament na rzecz Filipa. Nie obyło się bez podejrzeń, że został on sfałszowany przez partię profrancuską. Karol zmarł 1 listopada 1700 roku. Kiedy Ludwik dowiedział się o postanowieniach testamentu wypowiedział słynne słowa: Il n'y a plus de Pyrenées (Pireneje przestały istnieć).
Przekazanie korony hiszpańskiej księciu Andegawenii, teraz już Arcykatolickiemu królowi Filipowi V, przyjęto z entuzjazmem zarówno w Paryżu, jak i Madrycie. Pewien hiszpański szlachcic powiedział przy tej okazji do austriackiego ambasadora: Jest dla mnie największą przyjemnością i satysfakcją całego życia, że opuszczam słynną austriacką dynastię.
Kiedy Rada Państwa zaakceptowała testament Karola hiszpański ambasador w Paryżu został wysłany na audiencję u swojego nowego monarchy. Wygłosił przy tym długą orację w języku hiszpańskim, którego Filip nie rozumiał. Rychło jednak wyruszył objąć tron w Madrycie. Ludwik, mimo iż obiecywał wcześniej oddać Włochy Habsburgom austriackim, teraz dążył do utrzymania w całości hiszpańskiego dziedzictwa. W lutym 1701 roku rozdrażnił cesarza wprowadzając francuskie garnizony do Mediolanu. W tym samym czasie złamał postanowienia traktatu z Rijswijck z 1697 roku, usuwając załogi holenderskie z "Twierdz bariery". Hiszpania przyznała też Francji monopol na handel niewolnikami z hiszpańskimi koloniami. To zirytowało państwa kupieckie (tj. Holandię i Anglię). Równocześnie Ludwik wydał patent zapewniający Filipowi i jego potomkom prawa do tronu Francji.
7 września 1701 roku Anglia i Holandia zawarły z cesarzem porozumienie w Hadze. Przewidywało ono rozdział korony Francji i Hiszpanii, przekazanie posiadłości hiszpańskich we Włoszech Habsburgom i uczynienie z Belgii bariery między Francją a Holandią. Ludwik odrzucił te warunki. 16 września posunął się do proklamowania syna jakobickiego pretendenta do tronu Anglii i Szkocji królem Jakubem III. To wywołało wściekłość w Anglii. 15 maja 1702 roku Anglia i Holandia wypowiedziały wojnę Francji i Hiszpanii. Po ich stronie stanęła Dania oraz większość książąt Rzeszy. Rozpoczęła się wojna o sukcesję hiszpańską.
W tym czasie młody Filip, przy pomocy francuskich doradców, próbował przywrócić ład w swoim nowym królestwie. Armia hiszpańska jednak praktycznie nie istniała i do końca wojny nie odegrała znaczącej roli. W nowym konflikcie Francja była więc faktycznie odosobniona. Początkowo jednak właśnie do niej należała inicjatywa. Wszystko zmieniło się 13 sierpnia 1704 roku, kiedy w bitwie pod Blenheim dwaj wybitni wodzowie koalicji, książę Eugeniusz Sabaudzki i John Churchill, I książę Marlborough, powstrzymali francuską ofensywę w Bawarii.
W tym samym roku alianci proklamowali arcyksięcia Karola królem Hiszpanii Karolem III. Pretendent wylądował w Lizbonie i na czele angielsko-portugalskich wojsk ruszył w głąb kraju. Odparty spod Madrytu przez marszałka Berwicka znalazł poparcie w separatystycznie nastawionej Katalonii i usadowił się w Barcelonie w 1705 roku. Dopiero w 1706 roku pretendent (zwany w Hiszpanii Don Carlosem) zebrał odpowiednie siły do kontynuowania wojny. 28 czerwca wkroczył do Madrytu. Jego łupem padła również Saragossa. Filip musiał uciekać do Burgos. Jednak Don Carlos nie zyskał sympatii Kastylijczyków, którzy rozpętali przeciwko jego siłom wojnę partyzancką (guerillę). W efekcie już w sierpniu 1706 roku Filip V mógł wrócić do swojej stolicy.
Rok 1707 to dalsze sukcesy Francuzów. Berwick pokonał koalicję pod Almansą oraz odbił Walencję i Saragossę. Wprawdzie w 1710 roku Don Carlos ponownie zajął Madryt, ale i tym razem guerilla zmusiła go do odwrotu. Ostatecznie pretendent utrzymał się tylko w Katalonii. Można powiedzieć, że ta partyzancka wojna w znacznej mierze zadecydowała o losie Hiszpanii.
1708 roku to czas sukcesów koalicji. Jej wojska opanowały prawie całe hiszpańskie Niderlandy, Anglicy zajęli Minorkę i Sardynię, a ich flota panowała na Morzu Śródziemnym. Austriacy kontrolowali Włochy. Potem przyszła straszna zima z 1708 na 1709 rok, która ciężko doświadczyła wyniszczoną wojną Francję. Żołnierze marli z głodu i zimna, a Ludwik, aby móc dalej płacić żołd, oddał do mennicy swoją złotą zastawę. Wiosną 1709 roku alianci ruszyli na Paryż. 11 września 1709 roku pod Malplaquet drogę zagrodził im marszałek Claude de Villars. Po morderczej bitwie Villars został zmuszony do odwrotu, ale większość ofiar tej bitwy stanowili żołnierze alianccy. Ofensywa została zatrzymana.
Rok następny przyniósł sukcesy Francuzów w Hiszpanii oraz narastające napięcia w koalicji. Między Don Carlosem a jego bratem Józefem, od 1705 roku cesarzem, narastał konflikt o posiadłości włoskie. Holendrzy kłócili się z Don Carlosem o Belgię. W Anglii ogromne straty w kolejnych bitwach oraz korupcja prowojennych dygnitarzy zwróciła przeciw nim opinię publiczną. W 1710 roku upadł pro-wojenny rząd wigów, a władzę objęli Torysi, którzy opowiadali się za pokojem. W 1711 roku zmarł bezpotomnie cesarz Józef i jego następcą został Don Carlos, jako Karol VI. Perspektywa połączenie koron cesarskiej i hiszpańskiej również była dla większości Europy nie do przyjęcia. Rokowania ruszyły pełną parą.
11 kwietnia 1713 roku Francja, Anglia, Holandia, Prusy, Portugalia i Sabaudia podpisały pokój w Utrechcie. Hiszpania podpisała traktaty pokojowe ze stronami pokoju utrechckiego w latach 1713-1715. Na mocy tych porozumień Filip otrzymywał Hiszpanię i jej kolonie. Hiszpańskie Niderlandy, Mediolan, Mantua oraz królestwo Neapolu przypadały Karolowi VI. Sycylię otrzymał książę Sabaudii Wiktor Amadeusz II. Anglicy zatrzymywali Gibraltar i Minorkę, oraz otrzymali dwa przywileje handlowe navío de permiso (prawo do wysyłania jednego statku handlowego wyporności 500 ton rocznie) i asiento de negros (30-letnia wyłączność na dostarczanie niewolników z Afryki do Ameryki). Ludwik zrzekał się swoich praw do sukcesji hiszpańskiej, a Filip do sukcesji francuskiej.
Traktaty z lat 1713-1715 nie zakończyły konfliktu Filipa V z Karolem VI. Dawny Don Carlos nie zrzekł się praw do hiszpańskiego tronu. Na jego dworze przebywali uchodźcy z Hiszpanii, a wielkie wpływy miała tzw. hiszpańska rada. Z kolei Filip nie zrzekł się swoich praw do posiadłości włoskich. W dążeniach do ich odzyskania umacniała Filipa jego druga żona, Elżbieta Farnese, i jej faworyt, kardynał Giulio Alberoni, pierwszy minister Hiszpanii. Filip miał dwóch synów z pierwszego małżeństwa (Ludwika i Ferdynanda), więc Elżbieta widziała przyszłość swojego pierworodnego Karola tylko we Włoszech. Tam wygasały zaś dwa książęce rody - Farnese w Parmie i Medyceusze w Toskanii. Filip przystąpił, więc do gry o Italię.
Korzystając z zaangażowania cesarza w wojnę z Turcję w 1717 roku flota hiszpańska niespodziewanie zajęła Sardynię. Alberoni wystawił wielką flotę, liczącą ponad 300 okrętów. W czerwcu 1718 roku hiszpański desant opanował Sycylię. Na tym jednak sukcesy Hiszpanów się zakończyły. Cesarz zawarł pokój z Turcją i podpisał przymierze z Francją (gdzie po śmierci Ludwika XIV w 1715 roku władzę objął regent Filip II Burbon-Orleański), Anglią i Holandią. 11 sierpnia 1718 roku Anglicy rozbili flotę hiszpańską pod Passero. W 1719 roku armia francuska pod wodzą Berwicka (tego samego, który walczył po stronie Filipa podczas wojny o sukcesję) wkroczyła do Hiszpanii.
Filip musiał się ugiąć. Oddalił Alberoniego i przystąpił do anglo-francusko-cesarsko-holenderskiego porozumienia. W 1720 roku zadecydowano, że Wiktor Amadeusz II otrzyma Sardynię w zamian za Sycylię, która przypadnie cesarzowi. Karol VI uznał Filipa królem Hiszpanii. Książę Karol Hiszpański uzyskał potwierdzenie swych praw do Parmy i Toskanii. Filip uznał również prawa regenta Orleańskiego do tronu Francji. Kością niezgody pozostała sprawa Gibraltaru, z którego Anglicy nie zamierzali rezygnować. Cesarz nie wpuszczał natomiast księcia Karola do Włoch.
W 1727 roku wybuchła wojna hiszpańsko-angielska. Hiszpanie bezskutecznie oblegali Gibraltar. Rokowania nie przyniosły rezultatów. W 1731 roku zmarł ostatni książę Parmy i Karol VI zajął księstwo jako lenno cesarskie. Alianci załagodzili sytuację, ale tylko na krótką metę. Podczas wojny o sukcesję polską udało się odnieść pewne sukcesy we Włoszech. Wprawdzie księstwa Parmy i Toskanii pozostały przy cesarzu, ale królestwa Neapolu i Sycylii otrzymał Karol Hiszpanii jako sekundo geniturę hiszpańskich Burbonów.
Sprawy włoskie powróciły jeszcze w 1740 roku, po wybuchu wojny o sukcesję austriacką. Hiszpania silnie zaangażowała się w wojnę, odnosząc pewne sukcesy. W czasie trwania działań wojennych, w 1746 roku, zmarł król Filip. Wraz z jego śmiercią upadły wpływy Elżbiety Farnese na madryckim dworze i Hiszpania przestała przykładać tak dużą wagę do spraw włoskich.
Obejmując rządy w Hiszpanii Filip zastał kraj rozrywany partykularyzmami dzielnicowymi, bez wojska i z dziurawym skarbem. Społeczeństwo było pogrążone w marazmie. Nastąpił rozrost biurokracji. Wewnątrz kraju mało było dróg, wiele za to komór celnych. Każda prowincja była inaczej zorganizowana, każda płaciła inne podatki. Hiszpania jak powietrza potrzebowała reform.
Ludwik XIV przykazał ruszającemu do Hiszpanii wnukowi, aby szanował miejscowe obyczaje. W rzeczy samej Filip rychło stał się "dobrym Hiszpanem". Wielki dewot, często popadający w melancholię i hipochondrię, przychylnym okiem patrzył na rosnące znaczenie duchowieństwa w życiu Hiszpanii. Często asystował z trybuny przy auto-da-fé, które uważał za "budującą ceremonię religijną". Udało mu się również zdobyć serca Kastylijczyków swoją postawą podczas wojny. Przede wszystkim panowanie Filipa to początek reform w Hiszpanii. Przybywając z Francji na czele francuskiego wojska Filip przywiózł ze sobą również francuskich doradców, którzy, wypełniając rozkazy Ludwika XIV, przystąpili do reformowania Hiszpanii.
Podczas pierwszych lat panowania Filip praktycznie nie rządził. O sprawach personalnych decydowała dama dworu jego pierwszej żony, Marii Ludwiki Sabaudzkiej, księżna Ursinos. Zarząd wewnętrzny podlegał francuskim doradcom. Głównym administratorem Hiszpanii został wytrawny biurokrata Jean Orry. Zreorganizował on rząd na wzór francuski. Ustanowił generalnego kontrolera finansów i czterech sekretarzy stanu (wojny, marynarki, spraw zagranicznych i kościelnych, sprawiedliwości). Rada Kastylii została podzielona na wyspecjalizowane izby. Utworzono skarb centralny, z odpowiednim aparatem urzędniczym w terenie. Tym sposobem uzyskano fundusze na wojsko. W 1711 roku armia hiszpańska liczyła 100 batalionów piechoty i 20.000 żołnierzy kawalerii.
Postawa prowincji podczas wojny sukcesyjnej przyczyniła się do unifikacji kraju. W 1707 roku zniesiono odrębne prawa dla Aragonii i Walencji. Rok później zniesiono bariery celne między Kastylią i Aragonią, a także wprowadzono w tych prowincjach jednolity system podatkowy. W 1714 roku Berwick zdobył Barcelonę. Katalonia zapłaciła cenę za swoje separatystyczne dążenia. Zniesiono katalońskie Kortezy, wprowadzono kastylijskie prawa i język hiszpański jako język urzędowy. Filip, wzorem swojego dziadka, popierał biurokratyczny centralizm i gospodarczy merkantylizm. Zakładał królewskie manufaktury, a w San Ildefonso chciał utworzyć nowy Wersal.
Rządy Orry'ego dobiegły końca w 1714 roku, kiedy został on odesłany do Francji. Dominującą pozycję na dworze uzyskała druga żona Filipa, ambitna i energiczna Elżbieta Farnese, i jej faworyt Alberoni. Filip coraz bardziej pogrążał się w melancholii. W 1724 roku abdykował nawet na rzecz swojego najstarszego syna, Ludwika I. Po rychłej śmierci tegoż jeszcze w tym samym roku Filip powrócił na tron, ale nie zajmował się sprawami państwa. W 1737 roku na zaproszenie Elżbiety na dwór madrycki przybył słynny kastrat Farinelli. Zdobył on wielki wpływ na Filipa. Król nie mógł usnąć dopóki Farinelli nie odśpiewał mu przed snem czterech arii operowych.
Impuls nadany hiszpańskiej administracji przez Orry'ego utrzymywał się. Wzmacniała się pozycja sekretarzy stanu. Liczne rady królewskie zostały podporządkowane Radzie Kastylii i Radzie Indii. Wicekrólowie ustępowali miejsca kapitanom generalnym. Proces unowocześniania Hiszpanii był jednak powolny. Brakowało wykwalifikowanych kadr, a wiele starych urzędów pozostało i stawiało opór modernizacji.
Alberoni jako pierwszy minister znosił cła wewnętrzne, powołał Kolegium Morskie w Kadyksie, budował arsenały i flotę wojenną. Zostanie ona wprawdzie zniszczona w 1718 roku w bitwie z Anglikami, ale Hiszpania nie zapomni już o utrzymywaniu potęgi morskiej. Jeden z następców Alberoniego (usuniętego w 1725 roku), baron Ripperda, z pochodzenia Holender, popierał manufaktury i handel, planował również założenie Banku Hiszpańskiego. Jego plany przejął José Patino. W latach 1726-1727 zreformował on strukturę hiszpańskiego handlu kolonialnego. Przeniósł z Sewilli do Kadyksu Izbę Handlową Indii. Założył liczne kompanie do handlu z Antylami, Wenezuelą i Filipinami. Zakładał nowe porty, stocznie i arsenały, zarówno w metropolii jak i w koloniach. Dochody ze skarbu wzrosły w latach 1700-1737 ze 140 do 200 milionów realów.
Przystąpiono również do zwalczania angielskiej kontrabandy w Karaibach. W 1739 roku wywołało to wojnę o ucho Jenkinsa, podczas której okazało się że Hiszpania jest w stanie z powodzeniem odeprzeć brytyjski atak na swoje kolonie w Indiach Zachodnich. W 1732 roku Hiszpania wysłała na Morze Śródziemne 500 okrętów w celu zdobycia Oranu. Hiszpania z powrotem stała się wielkim graczem międzynarodowej polityki.
Utworzył Akademię Języka i Akademię Historii. Utracił Niderlandy. Po śmierci Karola VI cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego, w 1740 roku wystąpił z roszczeniami do tronu cesarskiego. W 1724 roku abdykował we wszystkich krajach hiszpańskich, w wyniku choroby króla Ludwika XV. Jednakże po wyzdrowieniu króla Francji ponownie objął tron.
Żródła:
Filip V "w Wikipedii"
22-04-2022