Karol V "Opętany, Szalony" Habsburg (urodzony w Madrycie 16 listopada 1661 roku, zmarł w Madrycie 1 listopada 1700 roku) herb
Syn Filipa III Habsburga króla Hiszpanii, Neapolu, Sycylii, Sardynii i Marii Anny Habsburżanki, córki Ferdynanda III Habsburga cesarza Rzymskiego Narodu Niemieckiego, króla Węgier i Czech, arcyksięcia Austrii i Marii Anny Habsburżanki, córki Filipa II Habsburga króla Hiszpanii, Portugalii, Neapolu i Sycylii.
Arcyksiążę Austrii, Infant Aragonii, Kastylii i Léonu, Nawarry, książę Asturii, de Viane, Gérony, de Montblanc, hrabia de Cervera i Seigneur de Balaguer, książę Portugalii jako Karol Habsburg od 16 listopada 1661 roku, król Kastylii i Léonu, Galicji, Toledo, Sewilii, Kordowy, Murcji i Grenady, król Aragonii, Walencji, Majorki, Sardynii, król Hiszpanii i wielki mistrz Zakonu Calatrava jako Karol II, król południowej Nawarry jako Karol V, król Sycylii jako Karol III, król Neapolu jako Karol V i apostolski król Jerozolimy jako Karol IV, książę Mediolanu jako Karol I, książę Brabantu, Limbourga i Luksemburga, markiz de Namur, hrabia d'Artois, Flandrii, Hainaut, Hollandii, Zélandii, de Charolais, hrabia palatyn Burgundii, senior d'Anvers i de Malines jako Karol II, tytularny książę Burgundii jako Karol III od 17 września 1665 roku do 1 listopada 1700 roku.
Tytulara: Jego Wysokość Król Hiszpanii, Król Kastylii, Król Leonu, Król Aragonii, Król Jerozolimy, Król Nawarry, Król Granady, Król Toledo, Król Walencji, Król Galicji, Król Sardynii, Król Kordoby, Król Korsyki, Król Murcji, Król Jaen, Król Algeciras, Król Wysp Kanaryjskich, Król Wysp Filipińskich, Król Hiszpańskiego Wschodu i Indii Zachodnich, Arcyksiążę Austrii, Książę Burgundii, Książę Brabancji, Książę Mediolanu, Książę Aten i Neopatrii, Hrabia Habsburg, Hrabia Flandrii, Hrabia Tyrolu, Hrabia Rousillon, Hrabia Barcelony, senior Biskajów, senior Moliny, Generalny Kapitan Królewskich Sił Zbrojnych i ich Najwyższy Zwierzchnik, Suwerenny Wielki Mistrz Orderu Złotego Runa, Wielki Mistrz Królewskiego Orderu Karola III, Wielki Mistrz Królewskiego Orderu Izabeli Katolickiej, Wielki Mistrz Królewskiego Orderu St. Hermenegildo, Wielki Mistrz Królewskiego Orderu Świętego Ferdynanda, Wielki Mistrz Zakonu Montesa, Wielki Mistrz Zakonu Alcántara, Wielki Mistrz Zakonu Calatrava, Wielki Mistrz Zakonu Santiago, Wielki Mistrz Zakonu Marii Ludwiki, Wielki Mistrz pozostałych Zakonów Rycerskich
W Fontainebleau 31 sierpnia 1679 roku (pro futuro) i w Quintanapalla 18 listopada 1679 roku (per procuro) poślubił Marię Ludwikę Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme-d'Orleans (urodzona w Paryżu, Palais Royal 27 marca 1662 roku, zmarła w Madrycie 12 lutego 1689 roku), córkę Filipa I Robertyng-Capet-Bourbon-Vendôme-d'Orleans księcia Orleanu i Henrietty Anny Stuart, córki Karola I Stuarta króla Anglii, Szkocji i Irlandii. W Valladolid, San Diego 4 maja 1690 roku poślubił Marię Annę Wittelsbach-Neuburg (urodzona w Castelo de Benrath 28 października 1667 roku, zmarła w Guadalajara 17 lipca 1740 roku), córkę Filipa Wilhelma Wittelsbacha księcia Neuburga, księcia-elektora Palatynatu Reńskiego, pretendenta do tronu polskiego i Elżbiety Amalii Ydulfing, córki Jerzego II Ydulfing, landgrafa heskiego na Darmstadt.
Ostatni w prostej linii potomek królowej Kastylii Joanny "Szalonej". Karol wzbudzał litość i był przykładem fizycznej i umysłowej degradacji hiszpańskich Habsburgów. Był ospały, zatrzymany w rozwoju fizycznym i umysłowym i przez całe życie dręczony lekami. Był człowiekiem chwiejnym, zbolałym i jak jego imiennik Don Carlos, syn Filipa II, był impotentem oraz podobnie jak jego praprababka Joanna królowa Kastylii został obdarzony przydomkiem "Opętany".
Upośledzony umysłowo i fizycznie, przez co uznany przez inkwizycję za ofiarę sił nieczystych i poddany egzorcyzmom - musiał pić codziennie na czczo pół kwarty oleju świętego.
Był ofiarą zaklętego kręgu małżeństw zawieranych w ciągu dwóch wieków w najbliższej rodzinie. Był zamknięty w czterech ścianach pałacu królewskiego i zmuszony do przebywania między dwoma dumnymi i chciwymi kobietami - matką, regentką oraz żoną, które chcąc uzyskać większy wpływ na Karola nie przebierały w najbardziej drastycznych środkach.
Karol urodził się w Eskurialu. Jego narodziny wywołały wielką radość w Hiszpanii. Długo oczekiwane narodziny męskiego następcy tronu dawały nadzieję na przetrwanie dynastii Habsburgów i odsuwało widmo walki o sukcesję. Rychło jednak okazało się, że były to płonne nadzieje. W osobie Karola w pełni uzewnętrzniły się skutki wielopokoleniowego kazirodztwa w rodzie Habsburgów. Dość powiedzieć, że w 14 liniach był potomkiem Joanny Szalonej, a jego matka była jednocześnie jego cioteczną siostrą.Karol był upośledzony umysłowo i zdeformowany fizycznie. Charakterystyczna habsburska warga przybrała u niego niespotykane rozmiary. Miał tak powiększoną żuchwę i obwisłą dolną wargę, że nie był w stanie żuć potraw ani wyraźnie mówić. Schorzenie powodowało również, że miał półotwarte usta i cały czas się ślinił.
W hiszpańskiej historiografii Karol zyskał przydomek El Hechizado, "Nawiedzony". Według ludowych wyobrażeń, którym sam król dawał wiarę, jego upośledzenie było spowodowane rzuconymi nań czarami. Aby uzdrowić króla uciekano się nawet do egzorcyzmów, które w Eskurialu odprawiali niemieccy kapucyni.
Panowanie jego ojca, króla Filipa IV, było dla Hiszpanii czasem klęsk. Potęga polityczna i militarna Hiszpanii odeszła do historii. Kraj z podmiotu polityki europejskiej stawał się jej przedmiotem. W kraju nawiedzanym kryzysami ekonomicznymi, głodem i epidemiami bez przerwy dochodziło do buntów w poszczególnych prowincjach. Ten w Portugalii z 1640 roku przyczynił się do oderwania tego kraju od Hiszpanii, bunt w Katalonii w latach 1640-1652 o mało co nie zakończył się podobnie. Kiedy Filip umierał w 1665 roku miał nadzieję, że panowanie jego syna będzie pomyślniejsze dla Hiszpanii.
W imieniu czteroletniego króla władzę objęła Rada Regencyjna. Na jej czele stali królowa Marianna i książę Castrillo, ale wielkie wpływy w Radzie miał niemiecki jezuita, ojciec Everard Nithard. Wpływy jezuity nie podobały się Don Juanowi de Austria, nieślubnemu synowi Filipa IV. Zorganizował on spisek mający na celu porwanie Nitharda. W 1668 roku spisek został wykryty i Austria musiał uciekać do Katalonii, gdzie cieszył się sporą sympatią za swoje postępowanie jako wicekróla Katalonii po stłumieniu buntu w 1652 roku.
Austria uzyskał wsparcie w Katalonii. W 1669 roku powrócił do Madrytu. Ojciec Nithard musiał uciekać. Austria został jednak wkrótce usunięty z dworu i musiał zadowolić się funkcją wicekróla Aragonii. W 1675 r. Karol doszedł do pełnoletności i, przy pomocy przyrodniego brata, podjął próbę zrzucenia kurateli matki. Królowa jednak zdecydowanie się temu sprzeciwiła i Austria powrócił do Saragossy. W 1677 roku pojawiła się opozycja przeciwko faworytowi królowej Fernando de Valenzueli. Rada Kastylii i Rada Stanu domagała się jego aresztowania. Na wieść o tym Austria zebrał w Aragonii 15 000 wojska i zdobył Madryt. De Velanzuela uciekł, a Austria aż do swojej śmierci w 1679 roku sprawował rządy nad krajem.
Te pierwsze lata rządów Karola były niepomyślne dla Hiszpanii. W 1667 roku król Francji Ludwik XIV Burbon (mąż siostry Karola, Marii Teresy) wystąpił z pretensjami do hiszpańskich Niderlandów rozpoczynając wojnę dewolucyjną. 24 maja armia francuska pod wodzą Turenne'a wkroczyła do Niderlandów zdobywając liczne hiszpańskie fortece. Inna armia pod wodzą Wielkiego Kondeusza zajęła Franche-Comté. Po stronie Hiszpanii stanęły jednak Anglia, Szwecja i Republika Zjednoczonych Prowincji. 2 maja 1668 roku podpisano więc traktat w Aix-la-Chapelle, który oddawał Francji pewne ziemie na pograniczu niderlandzkim.
Także w 1668 roku zakończyła się wojna z Portugalią. Traktat lizboński oddawał Portugalii wszystkie jej dawne kolonie. Hiszpania zyskała tylko enklawę w północnej Afryce, port Ceuta. W 1673 roku Hiszpania przystąpiła do III wojny angielsko-holenderskiej po stronie Republiki Zjednoczonych Prowincji. Wojna zakończyła się niepomyślnie dla Hiszpanii. Traktatem w Nijmegen z 1678 roku Hiszpania traciła na rzecz Francji Franche-Comté.
Porażkom na arenie międzynarodowej towarzyszyły problemy wewnętrzne. Lata 1677-1678 to klęska głodu a w latach 1683-1685 Hiszpania doświadczyła ostatniej wielkiej epidemii dżumy. Kraj nawiedzały również kryzysy ekonomiczne. Po śmierci de Austrii jego rolę przejął książę Medinaceli. W 1680 roku przeprowadził on reformę monetarną. Nie poprawiło to jednak sytuacji wewnętrznej. W 1687 roku Medinaceli stracił wpływy. Jego następcą został hrabia Oropesa. W 1688 roku wybuchło powstanie chłopskie w Katalonii, a w 1693 roku w Walencji.
Hiszpania za panowania Karola doszła do stanu skrajnej słabości. Amerykańskie złoto i srebro rujnowało gospodarkę. Kraj był w permanentnych kłopotach finansowych. Armia liczyła 20 000 żołnierzy, a potężna niegdyś flota 20 okrętów. Hiszpania była praktycznie bezbronna i nie mogła o własnych siłach decydować o swojej przyszłości.
Obowiązkiem Karola jako ostatniego z Habsburgów hiszpańskich było spłodzić dziedzica tronu. 19 listopada 1679 roku w Burgos ożenił się z Marią Ludwiką Orleańską, córką księcia Filipa I Orleańskiego i Henrietty Anny Stuart, córki króla Anglii i Szkocji Karola I. Dosyć niespodziewanie zmarła w 1689 roku, oficjalnie z powodu zapalenia wyrostka robaczkowego. Jej zgon przypisywano jednak partii proaustriackiej i królowej-wdowie Mariannie. Po jej śmierci Karol II wpadł w depresję. Gdy pokazano mu protrety dwóch kadydatek na nową żonę, miał wskazać ma miniaturę Marii Ludwiki i powiedzieć: "Ta Pani była prawdziwie piękna".
Natychmiast po śmierci Marii partia proaustriacka wybrała Karolowi na małżonkę Marię Annę von Pfalz-Neuburg, która wywodziła się z rodziny powszechnie znanej z płodności. Była córką elektora Palatynatu Filipa Wilhelma i Elżbiety Amalii, córki landgrafa Hessen-Darmstadt Jerzego II. Ślub odbył się 4 maja 1690 roku w Valladolid. Niestety i to małżeństwo okazało się bezpotomne.
Przyczyna takiego stanu rzeczy leżała najprawdopodobniej po stronie Karola, u którego wielopokoleniowe kazirodztwo wywołało nie tylko upośledzenie fizyczne i umysłowe, ale także bezpłodność, którą próbowano leczy nawet za pomocą egzorcyzmów. Nic to jednak nie pomogło i Hiszpania stanęła przed problemem sukcesji tronu. Problem sukcesji hiszpańskiej był ważnym elementem europejskiej gry politycznej.
Pretendentów do tronu hiszpańskiego było kilku. Potomkami króla Filipa III byli król Francji Ludwik XIV Burbon, cesarz Leopold I Habsburg, syn elektora bawarskiego Józef Ferdynand Wittelsbach (kilkuletnie dziecko), książę Sabaudii Wiktor Amadeusz II i król Portugalii Piotr II. Połączenie Korony hiszpańskiej z Koroną francuską czy cesarską naruszyłoby równowagę sił w Europie, której gwarantem był król Anglii Wilhelm III Orański. Ludwik XIV myślał więc o koronie hiszpańskiej dla swojego wnuka, księcia Filipa Andegaweńskiego, zaś Leopold o swoim młodszym synu, arcyksięciu Karolu.
Państwa morskie (tj. Anglia i Holandia) popierały księcia Józefa Ferdynanda. Z tą kandydaturą pogodził się Ludwik XIV za cenę rozbioru posiadłości hiszpańskich. W 1698 roku podpisano traktat w Hadze. Józef Ferdynand miał zostać królem Hiszpanii oraz otrzymać hiszpańskie kolonie i Niderlandy. Włoskie posiadłości Hiszpanii miały zostać podzielone między Francję i Austrię. W rokowaniach w Hadze nie brali udziału przedstawiciele Hiszpanii. Na wieść o traktacie w kraju zapanowało oburzenie. Zdecydowany utrzymać jedność państwa Karol sporządził testament w którym dziedzicem wszystkich swoich posiadłości wyznaczał Józefa Ferdynanda. Młody książę bawarski zmarł jednak na ospę na początku 1699 roku.
Ludwik XIV i Leopold I byli coraz bardziej skłóceni. Próba mediacji podjęta przez Wilhelma Orańskiego, polegająca na podziale Hiszpanii między arcyksięcia Karola (który miał otrzymać Hiszpanię, Niderlandy i kolonie) a Francję (której miały przypaść ziemie włoskie) nie powiodła się. Hiszpańscy grandowie nie chcieli słyszeć o rozbiorze imperium. Karol II chciał przekazać schedę po sobie arcyksięciu Karolowi, jednak grandowie uważali, że tylko potęga Ludwika XIV zapewni jedność imperium. Rada Stanu jednomyślnie uchwaliła rezolucję, wyznaczającą Filipa Andegaweńskiego na następcę tronu, z zastrzeżeniem, że korony Francji i Hiszpanii nigdy nie zostaną połączone.
Karol opierał się i zwlekał, zasięgał rady teologów i papieża Innocentego XII. Ten ostatni, obawiając się cesarskiej przewagi we Włoszech, opowiedział się za Burbonem. 2 października 1700 roku Karol podpisał testament na rzecz Filipa, aczkolwiek nie obyło się bez podejrzeń o sfałszowanie testamentu przez partię profrancuską[1].
Ostatni Habsburg na hiszpańskim tronie zmarł 1 listopada 1700 roku. Pod koniec życia jego stan umysłowy pogorszył się. Zażądał nawet ekshumacji pochowanych w Eskurialu by oglądać ich ciała. Widząc szczątki Marii Ludwiki miał zapłakać. Jedyną aktywność przejawiał często strzelając i zajmując się ogrodami Eskurialu.
Na wieść o postanowieniach testamentu Karola Ludwik XIV miał powiedzieć: Pireneje przestały istnieć. Już wkrótce wojska francuskie ruszą do Madrytu, wioząc ze sobą księcia andegaweńskiego, teraz już króla Filipa V. Jednak dążenie Ludwika do pozostawienia całości hiszpańskiego władztwa przy wnuku doprowadzi wkrótce do wybuchu wojny o sukcesję hiszpańską.
Żródła:
"Puste korony. Zapomniani królowie i królowe" - Juan Balansó, przekład Ewa Morycińska-Dzius