Staufowie (Hohenstaufowie)
Dynastia niemieckich władców, w większości również cesarzy Świętego Cesarstwa Rzymskiego w latach 1155-1190, 1191-1197, 1220-1250, królów Niemiec w latach 1137-1197, 1212-1268, królów Sycylii w latach 1194-1268 i książąt Szwabii w latach 1079-1208, 1212-1268. Niemiecka nazwa dynastii pochodzi od nazwy zamku Staufen w Szwabii. Dynastia panowała w okresie 1079-1254. Jej nazwa pochodzi zamku Stauf na górze Hohenstauf - stąd w użyciu spotykana jest również nazwa Hohenstaufowie. Początki tego rodu są niejasne. Założycielem dynastii był Fryderyk I (zmarł w 1105 roku), książę Szwabii (stąd używana jest także nazwa dynastia szwabska), ożeniony z Agnieszką, siostrą cesarza Henryka V. Ich młodszy syn Konrad został w 1127 roku wybrany na króla niemieckiego jako Konrad III (zmarł w 1152 roku). Do 1135 roku był antykrólem wobec wybranego wcześniej Lotara Saskiego z Supplinburga. Dopiero po jego śmierci w 1138 roku objął pełną władzę. Fryderyk I "Barbarossa" (zm. 1190 r., od 1155 r. cesarz) prowadził aktywną politykę w całej Europie. W 1157 roku na podstawie układu w Krzyszkowie złożył mu hołd polski książę-princeps Bolesław IV" Kędzierzawy". Dzięki małżeństwu jego syna Henryka VI z Konstancją, córką Rogera II króla sycylijskiego Hohenstaufowie przejęli również od 1194 roku władzę nad południowymi Włochami. Od końca XII wieku Hohenstaufowie musieli rywalizować o koronę cesarską z dynastią Welfów. Śmierć Konrada IV w 1254 roku rozpoczęła tzw. okres Wielkiego Bezkrólewia w Niemczech. Okres ten zakończył się dopiero w 1273 r. wybraniem Rudolfa I hrabiego Habsburga. Dynastia wygasła wraz ze śmiercią syna Konrada IV, księcia Szwabii i króla Sycylii Konradyna. Zginął w 1268 roku ścięty na rozkaz Karola I Andegaweńskiego, nowego władcy Sycylii i Neapolu. Na kartach historii Staufowie pojawili się dopiero w 1079 roku, gdy Henryk IV nadał księstwo Szwabii Fryderykowi z Buren (zmarł w 1105 roku), który pojął za małżonkę jedyną córkę cesarza, Agnieszkę. Ich syna Konrada III, jako dziedzica schedy po wymarłych bez męskiego potomstwa Salijczykach, wybrano na króla w 1138 roku Wybuchła wtedy trwająca z przerwami przez cały okres panowania Staufów otwarta wojna między nimi a również pretendującym do niemieckiego tronu (po swoim teściu, cesarzu Lotarze z Supplinburga, Henrykiem "Dumnym" z rodu Welfów. Objęcie przez Staufów tronu niemieckiego pozwoliło im - zwłaszcza za Konrada III (panował w latach 1138-1151) oraz Fryderyka I (panował w latach 1152-1190) - na rozbudowanie posiadłości rodowych (wzmocnionych już dziedzictwem po Salijczykach), które początkowo ograniczały się do Niemiec południowo-zachodnich. Dzięki małżeństwu Konrada III z Gertrudą z Sulzbach wzrosła pozycja Staufów we Frankonii, a wymarcie Diepoldingów w 1146 roku pomnożyło ich stan posiadania o bawarski Nordgau. W 1156 roku brat przyrodni Fryderyka I, <>Konrad, objął Palatynat Reński, który jednak w 1193 roku poprzez małżeństwo jego córki przypadł w końcu Welfom. Otton, syn Fryderyka I, odziedziczył po swojej matce Burgundię. Wraz z uzyskaniem przez Fryderyka I "Barbarossę" w 1177 roku korony cesarskiej i zaangażowaniem się Staufów w ideę krucjat ciężar ich zainteresowań przesunął się na Włochy. Decydujące dla potęgi Staufów było małżeństwo Henryka VI (panował w latach 1190-1197) z Konstancją Sycylijską w 1186 roku, które dało im dziedziczną koronę w Królestwie Sycylii, a tym samym wzmocniło ich pozycję w Niemczech. Jednak ich panowanie na Sycylii wywołało długotrwały konflikt z papiestwem, obawiającym się dominacji cesarskiej we Włoszech, ułatwionej otoczeniem Państwa Kościelnego z północy i południa. W koncepcjach politycznych Staufowie pozostawali wierni głównej linii Salijczyków. Przydali instytucji cesarstwa nowego znaczenia: za Fryderyka I pojawiło się po raz pierwszy pojęcie sacrum imperium. W koncepcji Henryka VI cesarz był zwierzchnikiem innych monarchów, kilku złożyło mu nawet hołd lenny. Współcześni nadali cesarskiemu panowaniu Staufów, a zwłaszcza Fryderyka II (zmarł w 1250 roku), wymiar eschatologiczny, widząc w nich ostatnich cesarzy przed mającym nastąpić końcem świata. Sami Staufowie traktowali koronę cesarską w kategoriach uniwersalistycznych, uważali się nie tylko za władców świeckich, ale też za przywódców świata chrześcijańskiego. Stąd tak duże ich angażowanie się w krucjaty. Opierając się na swoich posiadłościach w Szwabii i silnie związanej ze Staufami Górnej Nadrenii, zamierzali stopniowo włączać pod swą bezpośrednią władzę kolejne terytoria. Służyć temu miała m.in. przychylna miastom i handlowi polityka, fundacje nowych miast, popieranie akcji kolonizacyjnych i karczunków poprzez liczne ulgi dla chłopów oraz budowa zamków. Za Fryderyka I rozpoczął się ważny dla dziejów Rzeszy proces podbijania księstw plemiennych, którego pierwszym krokiem było wydzielenie z Bawarii w 1156 roku jako osobnego księstwa Marchii Wschodniej (Austrii). Władający w niej Babenbergowie otrzymali w Privilegium minus niemal pełnię władzy państwowej. Proces ten doprowadził jednocześnie do likwidacji przestarzałej już struktury księstw plemiennych. W planach Fryderyka I księstwa terytorialne miały być jeszcze bardzie) związane z monarchią poprzez ścisłe egzekwowani prawa lennego oraz regaliów. Nadany w 1168 roku przywilej dla biskupstwa w Würzburgu był pierwszy sygnałem zmian, jakie w ślad za likwidowanymi księstwami plemiennymi dokonywały się w statusie prawnym posiadłości biskupich w Rzeszy, które doprowadziły do przekształcania ich także we władztwa terytorialne. Działalność prawodawczą Staufów należy uznać za jedno z ich głównych osiągnięć. Szczególnie zaznaczyli się na tym polu Fryderyk I "Barbarossa" i Fryderyk II. Postępując zgodnie z przyjętą dewizą swoich rządów: Pax et iustitia, Fryderyk I zdobył sobie sympatię prostego ludu. Na dworach Staufów kultura rycerska znalazła dogodne warunki dla rozwoju. Fryderyk II potrafił umiejętnie zsyntetyzować tradycje kulturowe świata łacińskiego, muzułmańskiego i bizantyńskiego, ale niestety nie znalazł kontynuatorów. Historiografia średniowieczna sięgnęła szczytów w dziełach Ottona z Fryzyngi (Freising, zmarł w 1158 roku), syna Agnieszki z jej drugiego małżeństwa z Leopoldem III. Szczęśliwa gwiazda Staufów zgasła wraz ze śmiercią Fryderyka II i Konrada IV. Niewiele dłużej panowali Staufowie w Królestwie Sycylii, bo do śmierci nieślubnego syna Fryderyka II, Karola Manfreda, w 1266 roku. Jego córka poślubiła w 1262 roku króla Aragonii Piotra III, który powołując się na prawa po Staufach, zdobył tron Sycylii po rewolcie Sycylijczyków w 1282 roku przeciw panowaniu Andegawenów, tzw. nieszporach sycylijskich. Mimo niewiele ponad stuletniego panowania w Niemczech Staufowie zdobyli niezwykłą sławę i pamięć u potomnych. Fryderyka I, Fryderyka II i Henryka VI współczesna historiografia zalicza się do najwybitniejszych postaci europejskiego średniowiecza. W późniejszej tradycji politycznej, aż po XXI wieku, często odwoływano się do staufijskich koncepcji politycznych.