Aleksander II Mikołajewicz Romanow-Oldenburg-Schleswig-Holstein-Gottorp (urodzony w Moskwie, 17 [29] kwietnia 1818 roku, zmarł od ran postrzałowych w Sankt Petersburgu, 1 [13] marca 1881 roku) herb
Syn Mikołaja I Pawłowicza Romanow-Oldenburg-Schleswig-Holstein-Gottorp, cesarza Rosji, króla Polski i wielkiego księcia Finlandii i Aleksandry Teodorówny (Karoliny Hohenzollern), córki Fryderyka Wilhelma III Hohenzollerna, króla Prus.
Cesarz Rosji, król Polski i wielki książę Finlandii oraz wielki książę Litwy od 2 [14] marca 1855 roku do 1 [13] marca 1881 roku.
Tytulara: Aleksander II cesarz i samodzierżca Wszechrusi, wielki książę Rusi, moskiewski, kijowski, włodzimierski, nowogrodzki, car kazański, car astrachański, car Polski, car syberyjski, car Chersonezu Taurydzkiego, car gruziński, pan Pskowa, wielki książę smoleński, litewski, wołyński, podolski i fiński, książę estoński, inflancki, kurlandzki i semigalski, żmudzki, białostocki, karelski, twerski, jugorski, permski, wiacki, bułgarski i innych, pan i wielki książę Niżnego Nowogrodu, czernihowski, riazański, połocki, rostowski, jarosławski, biełozierski, udorski, obdorski, władca czernihowski, riazański, połocki, rostowski, jarosławski, biełozierski, udorski, obdorski, kondyński, witebski, mścisławski, iwerski, kartaliński i kabardynski, armeński, dziedziczny pan i mistrz czerkieski, władca Turkiestanu, dziedzic Norwegii, książę Szlezwiku-Holsztynie, Stormarn, Dithmarschen i Oldenburga, etc. etc.
W Sankt Petersburgu 28 kwietnia 1841 roku poślubił Marie Aleksandrowną (Maksymiliany MARII Ydulfing) (urodzona w Darmstadt, Hesja, 8 sierpnia 1824 roku, zmarła w Sankt Petersburgu, Rosja, 8 czerwca 1880 roku), córkę Ludwika II Ydulfing, wielkiego księcia hesskiego i Wilhelminy Zähringen Badeńskiej, córki Karol Ludwik Zähringen Badeńskiego, następcy tronu Badenii-Durlach i Badenii-Baden. W Carskim Siole 18 lipca 1880 roku poślubił jako morganatyczną żonę Katarzynę Michajłowną księżną Dołgorukiej (urodzona w Moskwie, 2 listopada 1847 roku, zmarła w Nicei, 15 lutego 1922 roku), księżna Juriewską, córkę Michała księcia Dołgorukiego, kapitana gwardii cesarskiej i Very Gavrilovnej Vichnevskej.
Aleksander II uważany jest za największego po Piotrze Wielkim reformatora na tronie carów Rosji. Przeprowadzone przez niego reformy w zasadniczy sposób zmieniły społeczną i gospodarczą strukturę przedrewolucyjnej Rosji.
Urodził się 17 kwietnia 1818 roku. Otrzymał tradycyjne wychowanie następcy tronu. Uczono go rosyjskiego, niemieckiego i francuskiego, nauk politycznych i prawnych oraz oczywiście sztuki wojennej. Pierwszym zadaniem, przed jakim stanął po objęciu tronu rosyjskiego 19 lutego 1855 roku po abdykacji Konstantego I, była kontynuacja wojny krymskiej, w którą wplątała Rosję polityka cara zmarłego Mikołaja I. Jednakże upadek Sewastopola 11 września 1855 roku wprowadził całkowite rozprzężenie w rosyjskich siłach zbrojnych, które nie były już w stanie stawiać dalej oporu wojskom nieprzyjacielskim. Wojna ujawniła niesprawność rosyjskiego rządu i armii w porównaniu z mocarstwami zachodnimi. Podpisany w marcu 1856 roku pokój paryski przypieczętował całkowitą klęskę Rosji.
Przekonany, iż tylko głębokie zmiany w strukturze społecznej, gospodarczej i wojskowej kraju mogą przywrócić Rosji mocarstwową pozycję, Aleksander przystąpił do wcielania w życie programu szeroko zakrojonych reform. Zaczął stopniowo odchodzić od konserwatywnej polityki swojego ojca. Zgromadził wokół siebie grono kompetentnych doradców, którym zostawił dużo swobody w działaniu. Prace rozpoczęto od reformy lokalnej administracji. Ogłoszona 11 stycznia 1864 roku tzw. reforma ziemska powoływała do życia lokalne zgromadzenia samorządowe, ziemstwa, które częściowo przejęły na siebie część zadań związanych z lokalną administracją. W skład ziemstwa wchodzili przedstawiciele wszystkich warstw społecznych - szlacheckiej, mieszczańskiej i chłopskiej.
Podjęto również działania zmierzające do zasadniczej zmiany porządku prawnego. Ostatecznie w 1864 roku Aleksander podpisał przygotowaną przez jego doradców 446 już wersję ustawy, która wprowadzała dochodzenie sądowe i oddzielała władze sądownicze od wykonawczych. Była to prawdopodobnie jedna z najbardziej liberalnych reform Aleksandra, prowadzona pod stałym i bezpośrednim nadzorem cara.
Głębokich reform potrzebowała również rosyjska armia. Zasadnicze zmiany wprowadziły ustawy wydane w 1870 i 1874 roku. Nadzór nad dziełem reformy sprawował bliski doradca cara, minister wojny Dymitr Milutin. Zreorganizowano i usprawniono funkcjonowanie Ministerstwa Wojny i Sztabu Generalnego. Wszystkie szkoły wojskowe poddano stałemu nadzorowi ze strony ministerstwa. Pochodzenie społeczne przestało odgrywać główną rolę w procesie awansowania oficerów, a wszystkich żołnierzy objęto programem podstawowej edukacji.
Bez wątpienia jednak najważniejszą z reform wprowadzonych przez Aleksandra n było zniesienie poddaństwa chłopów w 1861 roku. Zdając sobie sprawę, iż w warunkach poddaństwa niemożliwy jest społeczny i gospodarczy rozwój Rosji, Aleksander podjął prace nad reformą stosunków panujących na wsi już w 1856 roku. Ostatecznie ustawa znosząca poddaństwo chłopów i umożliwiająca im wykup uprawianej przez nich ziemi ogłoszona została 19 lutego 1861 roku.
Mimo przeprowadzenia przez tego cara głębokich reform Aleksandra n nie można określić w żadnym razie mianem liberała. Podobnie jak jego ojciec był autokratą, przekonanym, iż sprawuje rządy na mocy boskiego nadania. Uważał również, iż mieszkańcy Rosji nie są jeszcze przygotowani do tego, aby podlegać władzy konstytucyjnej.
Podobnie jak w przypadku wielu innych "oświeconych despotów" wprowadzone przez Aleksandra II reformy doprowadziły go do zguby. Rozbudziły bowiem społeczne oczekiwania i przyczyniły się do rozwoju ruchu rewolucyjnego.
13 marca 1881 roku Aleksander zginął w zamachu dokonanym przez członków rewolucyjnej organizacji Narodna Wola.
Żródła:
"Carowie" - James P. Duffy, Vincent L. Ricci, przekład - Rafał Śmietana
"Poczet władców Rosji" - Władysław Andrzej Serczyk
"Tajemnice rodu Romanowów" - Gudrun Ziegler, z niemieckiego przełożyła: Elżbieta Cieślik