Karol I Robert Robertyng-Capet-Anjou (urodzony w 1288 roku, zmarł w Wyszehradzie, 16 lipca 1342 roku) herb

Syn Karola I Martella "Starszego" Robertyng-Capet-Anjou, króla Neapolu, tytularnego króla Węgier i Klemencji Habsburżanki, córki Rudolfa I (IV) Habsburga, hrabiego von Kyburg, landgrafa Turgau, króla Niemiec, księcia Austrii i Styrii.

Król Węgier i Chorwacji od 10 października 1307 roku do 16 lipca 1342 roku.

Żonaty trzy razy. Po raz pierwszy ożenił się zapewne w początkach 1303 roku z Marią Piastówną (urodzona przed 1300 roku, zmarła 19 grudnia 1317 roku), córką Kazimierza II Piasta, księcia kozielskiego i Heleny. Następnie 18 listopada 1318 roku pojął za żonę Beatryczę Wigérides Limburg-Luksemburska (urodzona w 1305 roku, zmarła w 1319 roku około 11 listopada), córkę Henryka VII Wigérides Limburg-Luksemburskiego, cesarza rzymskiego, króla Niemiec i Małgorzaty z Louvain Brabanckiej, córki Jana I "Zwycięskiego" z Louvain, księcia Brabancji, Limburga. W I-połowie 1320 roku ożenił się po raz trzeci z Elżbietą "Łokietkówna" Piastówną (urodzona około 1305 roku, zmarła w Budzie, 29 grudnia 1380 roku), córkę Władysława I "Łokietka" Piasta, króla Polski i Jadwigi Piastównej, córki Bolesława "Pobożnego" Piasta, księcia wielkopolskiego.

Wnuk króla Ne­apolu Karola II Andegaweńskiego i prawnuk w linii żeńskiej króla Węgier Stefana V.

Zapoczątkował węgierską linię Andegawenów. Objął tron węgierski będący przedmiotem starań Przemyślidów i Wittelsbachów po wygaśnięciu dynastii Arpadów w 1301 roku. Walczył o władzę przez dwa lata z opozycją węgierską, złożoną głównie z mieszczan pochodzenia niemieckiego.

Wprowadził stały podatek gruntowy, dokonali reformy monetarnej, wprowadzając na wzór Florencji złotą monetę: floreny węgierskie. Obdarzał przywile­jami miasta i popierał rozwój górnictwa. Wraz z po­prawą sytuacji gospodarczej kraju dwór węgierski stał się jednym z pierwszych w Europie, podniósł się au­torytet nowej dynastii. Wprowadzenie etykiety miało sprzyjać bezpieczeństwu króla i jego rodziny wobec powtarzających się zamachów na jego życie. Karol przyswoił Węgrom kulturę rycerstwa zachodniego, chociaż synów wychowywał w duchu węgierskim, a na dworze posługiwano się językiem węgierskim. Rozbudowano kancelarię, umocniła się pozycja du­chowieństwa. Rządy Karola Roberta stanowiły prze­łom w dziejach wewnętrznych Węgier, a król kiero­wał się interesem dynastii, co znalazło odbicie także w polityce zagranicznej. Początkowo oparł się na pa­piestwie i spokrewnionych z nim Habsburgach, z któ­rymi wkrótce zerwał i zbliżył się do Polski. Sojusz z Polską wzmocniony został małżeństwem z Elżbietą, córką Władysława "Łokietka". W 1330 roku usiłował ­nieskutecznie - narzucić zwierzchnictwo hospoda­rowi wołoskiemu Basarabowi. W 1339 roku na zjeździe w Wyszehradzie doszło do umowy na przeżycie mię­dzy Kazimierzem "Wielkim" a Karolem Robertem, co kilka lat później, za panowania jego syna Ludwika, doprowadziło do unii personalnej węgiersko-polskiej. Ważnym kierunkiem jego polityki była sprawa pozy­skania Królestwa Neapolu, w tym celu król zaręczył swego młodszego syna Andrzeja z dziedziczką tronu neapolitańskiego Joanną.

Karol Robert po krótkim okresie popierania Habsburgów porzucił ich i zbliżył się wyraźnie do Czech i Polski. Przyjazne stosunki z Czechami rozpoczęły się od 1330 r., a z Polską jeszcze wcześniej. Jedną z żon Karola Roberta była Elżbieta Łokietkówna, siostra Kazimierza "Wielkiego". Niejednokrotnie był on sojusznikiem Polaków w ich zmaganiach z Litwinami, Tatarami i Państwem Zakonu Krzyżackiego. Karol Robert był arbitrem w sporach polsko czeskich. Prawdopodobnie na zjeździe w Wyszehradzie 1339 roku załatwiono również kwestię następstwa tronu po Kazimierzu "Wielkim". Na mocy tego układu Karol Robert miał dziedziczyć koronę polską wraz ze swoimi synami.

Po śmierci ostatniego Arpada państwo podzielone zostało na kilka mniejszych, rządzonych przez najmocniejszych magnatów. Żaden z nich nie miał wystarczającej siły do sięgnięcia po koronę, ale każdy zazdrośnie strzegł swego terytorium i prowadził wojny ze swymi sąsiadami. Do tronu pretendowali liczni władcy europejscy. Król czeski Wacław II (w linii żeńskiej wnuk Béli IV) osadził nawet na tronie budańskim swojego syna Wacława III (1301-1305), jednak zorientowawszy się, że nie miał on poparcia szlachty i że groziło mu niebezpieczeństwo, zabrał potomka z powrotem do Czech i zrezygnował z walki o władzę. Nie powiodło się także drugiemu wnukowi Béli IV, księciu bawarskiemu Ottonowi (choć formalnie sprawował władzę od 1305 do 1308 roku). Wtedy Sejm budański oficjalnym królem ogłosił andegaweńczyka Karola Roberta.

Król rozpoczął swoje urzędowanie od wydania wojny oligarchom. Mógł ja prowadzić bez większych przeszkód, głównie dzięki silnemu poparciu papieża oraz równie silnemu wsparciu weneckich bankierów (dynastia Andegawenów rządziła wówczas Neapolem). Karol Robert wyszedł z tej walki zwycięsko i rozpoczął umacnianie swej pozycji i ogólnie władzy centralnej na Węgrzech.

Głównym i nadrzędnym celem polityki Andegawenów w Europie było wywyższenie swego rodu ponad innych panujących. Karol Robert, wychowany w duchu zachodnioeuropejskim, pragnął przeszczepić na grunt węgierski wzorce francuskie, a więc silną władzę królewską i feudalny porządek społeczny. Rozpoczął wielkie reformy administracyjne, wojskowe, finansów i gospodarki, a jedynym czynnikiem, jaki miał wpływ na wydawane przez niego dekrety, była Rada Królewska, w której skład wchodzili poza członkami rodziny królewskiej także dygnitarze, baronowie i prałaci oddani mu w sposób bezwzględny. Oczywiście stanowisko Rady nie było dla króla wiążące.

Po zwycięstwie nad magnatami król skonfiskował w większości ich majątki, ale nie włączył ich do ziem korony. Większość z nich rozdał swoim zwolennikom tworząc nową warstwę obszarników, z których wyrosły później potężne rody m.in. Báthorych, Széchenyich, Becseich i innych. Opierając się później na ich poparciu wprowadził reformę armii, według której od tej pory każdy możnowładca (świecki i duchowny) i każdy szlachcic zobowiązany był do wystawienia i utrzymania za zarządzenie króla własnej chorągwi, którą, jeśli liczyła ponad 500 żołnierzy, mógł poprowadzić pod swoim przywództwem. System ten nazwał systemem banderyjnym. Ponadto ponownie przyjął pod swe skrzydła Kumanów, którzy wystawili własny oddział.

Nie była to jedyna reforma Karola Roberta. Inną, równie ważną, była zmiana w finansach państwowych. Król zaprowadził jednolitą i niezmienną monetę (floren, dziś forint) o niezmiennej wartości, wprowadził też pierwszy podatek gruntowy (tzw. podatek od bramy) obliczany rocznie od ilości posiadanej ziemi. Pozwoliło to na stopniowe przejście gospodarki od naturalnej do pieniężnej, a także uniezależniło skarb od woli możnowładców. Ustanowiono także korzystne prawo dla kolonistów, którzy decydowali się zasiedlić zniszczone przez wojny tereny bądź te nigdy jeszcze nie zamieszkane (szczególnie górskie i lesisto-bagniste). Równie szybko rozwijały się miasta oraz handel.

Karol Robert nie zapominał jednak o swym głównym celu jakim było uzyskanie jak najszerszych wpływów w Europie. Szybko wycofał się z poparcia Habsburgów i zwrócił ku Czechom i Polsce zacieśniając stosunki z tymi krajami. W czasie zjazdu Wyszehradzkiego w 1339 roku podpisał z królem Kazimierzem "Wielkim" porozumienie, na mocy którego gdyby polski władca zmarł bez pozostawienia potomka linii męskiej, Karol objąłby koronę Lechistanu. Król złączył się także z księstwem Neapolitańskim, doprowadzając do ślubu swego młodszego syna Andrzeja z dziedziczką tronu wspomnianego księstwa - Joanną.

Na Węgrzech zjawił się popierany przez Bonifacego VIII w 1300 roku. Podjął kilkunastoletnią walkę o tron, początkowo z Andrzejem m, później z rządzącą oli­garchią. Pierwszy raz został koronowany wiosną 1301 roku. W 1307 roku udało mu się opanować Budę i jesienią zjazd w Rakos uznał go za króla. Jednak polityka kurii papieskiej, która pragnęła uznania Węgier za lenno pa­pieskie, doprowadziła do oporu sejmu węgierskiego. Ostatecznie Węgrzy przyjęli, że prawo Karola do tronu węgierskiego wynika z jego pokrewieństwa z Arpada­mi i na tej podstawie powołali go na tron w 1308 roku. Koronacja odbyła się w roku następnym 15 czerwca 1309 roku, ale nie koroną św. Stefana, która znajdowała się w ręku opozycji. Wywołało to zarzuty nieprawomoc­ności tego aktu i koronacja została ponowiona od­zyskaną koroną św. Stefana w 1310 roku w Białogrodzie.

Władza królewska ostatnich Arpadów była bardzo słaba, co doprowadziło do umocnienia się magnaterii i faktycznego rozpadu Węgier na kilka dzielnic, w któ­rych wpływy królewskie były iluzoryczne. Walka o zjednoczenie państwa przez Karola trwała do 1321 roku. Doprowadził on do upadku starych rodów możnowładczych i wykreował nowe. Zreformował admi­nistrację, stworzył nową strukturę urzędniczą, a dotychczasowi urzędnicy stali się funkcjonariuszami państwowymi. W wojsku wprowadził tzw. system banderyjny, który zobowiązywał do służby wojsko­wej w zależności od obszaru posiadanej ziemi. Pano­wie, którzy mogli wystawić pięciuset rycerzy mieli prawo do własnej chorągwi (banderium) i budowy zamku. Początkowo Karol przebywał w Temesvarze, później wybudował w Wyszehradzie nowy pałac i zor­ganizował na nowy dwór, na którego czele posta­wił marszałka, czerpiąc wzory z Francji i Neapo­lu.

W 1331 roku król Karol Robert próbował narzucić swoje zwierzchnictwo hospodarowi Wołoszczyzny Besarabowi. Jednak musiał się wycofać z tejże polityki. Cały czas marzył o pozyskaniu Neapolu.

Był człowiekiem nieufnym i podejrzliwym, rządy sprawował autokratycznie przy pomocy Rady, nie zwoływał sejmów. Osobiście interesował się wycho­waniem i wykształceniem swoich dzieci, wielki sza­cunek okazywał żonie. Życie religijne Karola Roberta budziło u współczesnych wiele zastrzeżeń, m.in. to, że nie zachowywał postów i opuszczał msze święte.

Żródła:

Karol Robert Andegaweński "w Wiem"