Karol XII "Lew Północy, Szwedzki Meteor" Wittelsbach-Pfalz-Zweibrücke (urodzony w Sztokholmie 27 czerwca 1682 roku, zginął w Frederikshall, Norwegia 30 listopada 1718 roku) herb
Syn Karola XI Wittelsbacha-Pfalz-Zweibrücke, króla Szwecji, palatyna Dwu Mostów i Ulryki Eleonory Oldenburskiej, córka Fryderyka III Oldenburskiego, króla Danii.
Król Szwedów, Gotów i Wandalów, wielki książę Finlandii, książę Skani, Islandii, Livlandii, Karelenii, Bremy, Verden, Szczecina, Pomorza Zachodniego, Kaszub i Weden, książę Rugii, senior na Ingermanland i Wismar, hrabia Palatynatu Pfalz i Bayern, książę Jülich, Kleve, Berg, Veldenz, Sponheim, Marka i Ravensberg, senior na Ravenstein jako Karol XII, książę Zweibrücken-Kleeburg jako Karol II od 15 kwietnia 1697 roku do 11 grudnia 1718 roku.
Młody król miał upodobanie do silnych trunków. Często upijał się do nieprzytomności. Któregoś dnia zalał pałacowe posadzki krwia własnoręcznie zabitych owiec. "Biada tobie, Szwecjo, gdy twój król jest dzieckiem!"- wznoszono modły w kościołach. Karol trochę się uspokoił, jednak trwało to tylko do momentu, gdy odwiedził go kochajacy rozrywki szwagier. Któregos dnia, gdy król sie ocknął po kolejnej libacji, okazało się, ze tak spoił swojego niedźwiadka, iż biedne zwierzę wypadło przez okno i zdechło...Karol przerażony swoją bezmyślnością, przysiagł, że wiecej nie weźmie alkoholu do ust (w rzeczywistości nigdy więcej nie pił nic mocniejszego niż piwo z wodą).
Po śmierci ojca 5 [15] kwietnia 1697 roku wstąpił na szwedzki tron - gdy miał zaledwie 15 lat, pozostając pod nominalną opieką Rady Regencyjnej. 27 listopada 1697 roku członkowie regencji złożyli rezygnacje, a 29 listopada młody król oficjalnie objął samodzielne rządy. Koronacja Karola XII miała miejsce 14 [24] grudnia 1697 roku w kościele św. Mikołaja (Wielkim Kościele - Storkyrkan) w Sztokholmie, a dokonał jej arcybiskup uppsalski Olaf (Olaus) Svebilius. Młody wiek zachęcił przeciwników do akcji zbrojnej. W wojnie północnej po stronie antyszwedzkiej koalicji walczyła Saksonia, gdzie władcą był August II "Mocny" oraz Dania i Rosja. Już w 1700 roku została wyeliminowana Dania, a wkrótce po klęsce pod Narwą także Rosja.
W 1699 roku Dania, Rosja i Saksonia zawarły sojusz, początkowo defensywny, a następnie zaczepno-odporny skierowany przeciwko Szwecji. Monarchowie trzech państw uznali zgodnie, że Szwecja pod rządami młodego, 17-letniego wówczas władcy, Karola XII, nie będzie w stanie oprzeć się potrójnej ofensywie. Liczono na to, że hegemonia Szwecji wreszcie zostanie przełamana. Duńczycy wciąż liczyli na odzyskanie Skanii, prowincji pozostającej do roku 1658 (Traktat z Roskilde) w ich rękach (od tamtej pory po dziś dzień, należy do Szwecji). Rosjanie mieli nadzieję na odzyskanie utraconych na mocy pokoju stołbowskiego z roku 1617 - Ingrii oraz Karelii. Saksonia z kolei liczyła na zdobycie Inflant i uczynienie z nich dziedzicznego władztwa Wettynów.
Wojna nazwana później trzecią lub Wielką Wojną Północną rozpoczęła się od ataku Duńczyków na sprzymierzony ze Szwedami Holsztyn w marcu 1700 roku. Wkrótce potem wojska rosyjskie obległy Narwę, zaś saskie - Rygę. Karol XII postanowił eliminować swych wrogów pojedynczo. W pierwszej kolejności zaatakował i zmusił do kapitulacji Danię. Następnie postanowił jak najszybciej oswobodzić broniącej się już resztkami sił Narwę. Karol XII wziął wszystkich żołnierzy jakich miał pod ręką (około 10.500 ludzi)i stanął naprzeciw liczącej około 39.000 żołnierzy, armii rosyjskiej. Bitwa ta okazała się być pierwszym wielkim sukcesem młodego monarchy.
Po zebraniu liczniejszych sił Karol XII nie zdecydował się na pogoń Piotra I po rozległym terytorium rosyjskim, ale postanowił wyprzeć z Inflant Sasów. W 1701 roku doszło do kolejnego wielkiego starcia, z której to Szwedzi znów wyszli zwycięsko. Karol XII zdecydował się w tym momencie na krok, który został przez wielu potomnych uznany za jego największy polityczny błąd. Otóż po namowie Stanisława Leszczyńskiego, wysłannika rodu Sapiehów, a także wyjątkowo korzystnej sytuacji politycznej (unia polsko-saska), Karol XII zdecydował się na detronizację Augusta II w Polsce.
W roku 1701 zajął Kurlandię po czym wkroczył na ziemie Rzeczypospolitej. Armia szwedzka, wkroczywszy na teoretycznie neutralne polskie ziemie, nie napotkała żadnego oporu. Nie tylko oddziały wojskowe, ale także całe miasta i powiaty poddawały się bez walki. 19 lipca 1702 roku doszło do bitwy pod Kliszowem, niedaleko Kielc, w której rozbita została armia króla Augusta II, złożona głównie z oddziałów saskich i kawalerii polskiej. Do sierpnia tegoż samego roku wojska Karola XII opanowały wszystkie centralne dzielnice Polski, włącznie z Warszawą, Poznaniem i Krakowem. Korzystając z okazji, opozycja antykrólewska zawiązała zbrojną konfederację w Warszawie, która ogłosiła 15 lutego 1704 roku detronizację Augusta II Wettina. Bezpośrednim pretekstem detronizacji stało się porwanie dwóch synów Jana Sobieskiego i uwięzienie ich w twierdzy Königstein.
Aby powstrzymać niszczycielski marsz wojsk szwedzkich przez ziemie Rzeczypospolitej, konfederaci wysłali do Karola XII swego emisariusza z propozycjami porozumienia. Owym posłańcem był właśnie, dwudziestosiedmioletni wówczas, Stanisław Bogusław Leszczyński.
Spotkanie z władcą miało miejsce w kwietniu 1704 roku w Lidzbarku Warmińskim. Król Szwecji zapałał sympatią do młodego, niebywale inteligentnego Polaka, który dosłownie powalił go na kolana swoją erudycją. Prawdę mówiąc, młody Leszczyński również pozostawał pod urokiem monarchy. Obaj mężczyźni byli bardzo młodzi, ale Karol zdążył już zyskać miano wielkiego wojownika, a opowieści o jego wytrzymałości na trudy wojenne, niezwykłej tężyźnie fizycznej oraz niebywale mocnej głowie, pozwalającej mu wypijać morze wódki, bez pojawiającego się następnego dnia kaca, obiegły już całą Europę. Trzeba przyznać, że ten zwykle bardzo ordynarny i wulgarny człowiek, w obecności Leszczyńskiego zmieniał się nie do poznania. Używał mniej ordynarnego języka, starał się być w miarę możliwości kulturalny i dobrze wychowany. Obaj prowadzili intelektualne dysputy, w których oczywiście górował Leszczyński, obdarowywali się cennymi książkami, wśród których nierzadko można było znaleźć białe kruki. Dziwiło to bardzo otoczenie szwedzkiego króla, który dotychczas szczerze pogardzał intelektualistami, uznając ich za wydelikaconych nierobów, marnujących cenny czas na nikomu niepotrzebne abstrakcyjne dyskusje, sztuką nie interesował się zupełnie, a jedyną muzyką, jakiej raczył słuchać, był dźwięk wojskowych trąbek.
W młodości znaczną część czasu spędził u boku swego ojca, Karola XI. W 1697 roku, po jego śmierci, jako Karol XII zasiadł na tronie Szwecji, w wieku piętnastu lat, tron Szwecji, będącej wówczas jedną z największych potęg europejskich. Pod władzą szwedzkiego monarchy znajdowały się obszary Szwecji, Finlandii, Inflant, Pomorza i Bremy. Początkowo rządy w imieniu młodego króla sprawowali wyznaczeni przez jego ojca regenci. Jednak już w listopadzie 1697 roku Karol przejął samodzielne rządy w państwie.
Słynący z męstwa król Szwecji Karol XII podbił znaczne obszary Polski i Rosji, które następnie utracił w rezultacie wojennych niepowodzeń.
Na samym początku jego panowania zaczęła się zawiązywać liga Północna- sojusz Danii, Augusta II (jako elektora saskiego) i Rosji Piotra I przeciwko Szwecji. Sojusznicy sądzili, że młody wiek nowego króla czyni Szwecje łatwym łupem. Jednak w obliczu zaatakowania przez Danię Holsztynu, którego strażnikiem suwerenności była Szwecja, Karol XII wspólnie z flotą angielsko- holenderską dokonał desantu na Zelandię w 1699r. i zagroził samej Kopenhadze. Jednak jego szwagier, książę Holsztynu, Fryderyk IV w tym czasie zawarł pokój z Dania w Travendal, jako, ze oficjalnie nie była to wojna Szwecji Karol XII musiał zaprzestać działań wojennych. Wcześniej jednak do Inflant wkroczyły wojska saskie Augusta II i obległy Rygę, a do Estonii wojska Piotra I. Karol XII postanowił skierować się przeciwko wojskom Augusta II te jednak unikały starcia, udał się, więc pod oblężoną Narwę, gdzie 30 listopda 1700 roku zniszczył wojska rosyjskie, dzień wcześniej Piotr I uciekł z obozu.
Karol XII sądząc, ze Rosja przez wiele lat nie podniesie się z upadku skierował się do Rzeczpospolitej mimo, ze nie brała ona oficjalnie udziału w wojnie zwanej Wielką (trzecią) Wojną Północną. Pragnął doprowadzić do detronizacji Augusta II. Podbijając kraj 12 lipca 1704 roku zmusił część szlachty do obwołania królem Stanisława Leszczyńskiego, wojewody poznańskiego. Ostatecznie w 1706 skierował się w stronę Saksonii, doprowadził do jej okupacji i podpisani traktatu w Altranstadt 24 września 1706 roku, w którym August II zrzekał się korony polskiej i zawierał pokój z Karolem XII. Król Szwecji w Saksonii zebrał wielką armię dochodzącą liczebnie do 40 tys. i skierował sie na Moskwę, chcąc również zdetronizować Piotra I. Wczesnej narzucił cesarzowi Józefowi I tzw. konwencję altranstadzką z września 1707 roku zapewniającą prawa religijne protestantom na Śląsku. Marsz na Moskwę nie doszedł do skutku mimo zwycięstwa pod Hołowczynem w lipcu 1708 roku. Król skierował się na Ukrainę, gdzie liczył na poparcie hetmana kozackiego Iwana Mazepy. Posiłki idące mu na pomoc z Inflant zostały rozbite pod Leśną. Sroga zima i brak jedzenia przerzedziły armię Karola XII, która poniósła ostateczną klęskę pod Połtawą dnia 8 lipca 1709 roku. Armią nie dowodził sam król ciężko ranny w stopę, ale feldmarszałek Rehnskold. Pobite wojska uciekały w stronę granicy z Turcją przyjazną Szwecji. Król i kilkaset ludzi uciekło, ale większość wojska kapitulowała pod Perewołoczną. W latach 1709-13 Karol XII przebywał w Turcji kierując stamtąd sprawami państwowymi. Jego wielkim błędem strategicznym było nie uczestniczenie w zwycięstwie Turków nad Prutem w 1711 roku, co spowodowało, że nie wyciągnął z niego żadnych korzyści dla siebie. W 1714 roku odbył sławny powrót do ojczyzny w przebraniu przez kraje Rzeszy Niemieckiej.
Odziedziczył wraz z koroną doświadczoną, dobrze wyszkoloną armię. Niemniej właśnie z imieniem Karola XII wiążą się dodatkowe reformy, które zmierzały do jeszcze większego wzmocnienia siły szwedzkiej armii. Karol przywiązywał dużą wagę do włączenia jednostek artyleryjskich do oddziałów piechoty i kawalerii. Podkreślał też rolę bagnetu podczas walki wręcz. Doceniał znaczenie, jakie przypada właściwemu zabezpieczeniu linii zaopatrzenia. Usprawnił, więc system logistyczny swojej armii i zmodernizował jednostki taboru. Przeprowadzone przez niego reformy wywarły wpływ na siły zbrojne w innych państwach europejskich. w których również zaczęto wprowadzać podobne zmiany.
W 1700 roku Rosja, Dania i związana unią personalną z Polską Saksonia rozpoczęły działania wojenne przeciw Szwecji z zamiarem pozbawienia jej dominującej pozycjI w rejonie Morza Bałtyckiego. Szwedom udało się jednak powstrzyma' pierwsze uderzenie sprzymierzonych i wkrótce sami przystąpili do kontruderzenia.
Wojska duńskie uderzyły na księstwo Holsztynu, którego władca był mężem siostry Karola. Karol wziął najpierw udział w działaniach w Holsztynie, a następnie zaatakował Zelandię, znajdującą się w samym sercu Danii. Duńczycy nie wytrzymali szwedzkiego uderzenia i skapitulowali. 28 kwietnia 1700 roku Dania podpisała w Travendal układ pokojowy ze Szwecją, który zakończył wojnę. Karol mógł teraz zwrócić się przeciw pozostałym przeciwnikom.
Na czele dwudziestotysięcznej armii wyruszył do Inflant (dzisiejsza Estonia) na odsiecz oblężonej przez rosyjskiego cara Piotra I szwedzkiej Narwy. Rosjanie mieli nad Szwedami zdecydowaną przewagę liczebną. Karol, wykorzystując moment zaskoczenia, poprowadził 30 listopada 1700 roku podczas burzy śnieżnej swoich żołnierzy do ataku i w ciągu niespełna kwadransa całkowicie rozbił siły rosyjskie. Następnie skierował się w stronę Rygi, którą oblegały wojska rosyjsko-saskie i 27 czerwca 1701 roku odniósł kolejne i zwycięstwo. Po przekroczeniu Dźwiny Karol 18 lipca 1701 roku pokonał kolejną armię rosyjsko-saską pod Dünamunde.
Zajął Kurlandię i w okresie między sierpniem a grudniem 1701 roku rozpoczął uderzenie na Litwę. Następnie skierował się w stronę Warszawy, którą zajął 14 maja 1702 roku. 19 lipca 1702 roku pokonał wojsko polsko-saskie pod Kliszowem i wkrótce potem zajął Kraków. Klęski te podważyły pozycję króla Polski i elektora Saksonii Augusta II. 1 maja 1703 roku pod Pułtuskiem Szwedzi pokonali ponownie siły polsko-saskie. August zmuszony został do ustąpienia z polskiego tronu.
W 1704 roku Karol XII przekazał koronę polską swojemu nominatowi Stanisławowi Leszczyńskiemu. W 1705 roku Karol odniósł kolejne zwycięstwa i mógł już podporządkować sobie w ten sposób całą Polskę. Następnie zwrócił się ponownie przeciw Rosji. Wyparł Rosjan z Litwy, spychając ich siły latem i wczesną jesienią 1706 roku do Pińska. W zawartym 4 października 1706 roku układzie w Altranstadt uzyskał od Augusta II formalne zrzeczenie się korony polskiej i wypowiedzenie sojuszu z Rosją.
Zwycięstwa Karola skłoniły cara rosyjskiego Piotra I do wystąpienia z propozycją zawarcia pokoju. Jednak król szwedzki, który nade wszystko pragnął wojennej sławy, odrzucił te propozycje. Demonstrując swoją pogardę dla Piotra, kazał aresztować ambasadora rosyjskiego w Dreźnie. Karol wykorzystał fakt, iż ambasador pochodził z należących do Szwecji hiflant. Oskarżył go więc o zdradę i skazał na śmierć, 1 stycznia 1708 roku armia szwedzka wyruszyła przeciw Piotrowi. 5 lutego Szwedzi zajęli Grodno - niewiele brakowało, a udałoby im się wtedy pochwycić również Piotra - a następnie skierowali się na Mińsk, gdzie przeczekali porę wiosennych roztopów. 12 czerwca Karol przekroczył Berezynę i pokonał silną armię rosyjską pod Gołowczynem. 18 czerwca dotarł do Mohylewa nad Dnieprem, prowadząc walki z oddziałami rosyjskimi i zmagając się z trudnościami zaopatrzeniowymi. Mimo to Karol parł nieustannie naprzód. 11 września pokonał kolejną rosyjską armię pod Dobroje. Zawarł jednocześnie skierowany przeciw Rosji sojusz z hetmanem kozackim Iwanem Mazepą. Jednakże w październiku 1708 roku Mazepa stracił władzę.
Zdążając z Saksonii na wschód, przejeżdżał w 1707 roku przez Tarnowskie Góry. Podczas wizyty popisywał się celnością oka i przestrzelił gałkę w wieży parafialnego kościoła. Fakt ten mylnie przypisano jego krewniakowi szwedzkiemu królowi Gustawowi II Adolfowi. Gdy w 1756 roku burza strąciła gałkę z wieży, kulę króla Karola XII znaleziono i ponownie tym razem już z opisem, tyle że błędnym, do gałki wstawiono.
Trudną sytuację Karola pogłębiła niezwykle surowa zima. Z ogromnym jedynie trudem szwedzkiemu królowi udało się utrzymać armię w całości podczas zimowych miesięcy od listopada 1708 roku do kwietnia 1709 roku. Wraz z nastaniem wiosny Karol wyruszył w kierunku Woroneża i siły szwedzkie przystąpiły do oblężenia Połtawy. Oblężenie jednak zaczęło się przeciągać. Działania pod Połtawą prowadzono od 2 maja do 7 lipca. Szwedom brakowało amunicji, pogłębiły się trudności z zaopatrzeniem. Na dodatek podczas jednej z potyczek Karol został zraniony w stopę. 8 lipca pod Połtawę nadciągnęła silna armia rosyjska, licząca 80 tysięcy żołnierzy. Potężnym wojskom rosyjskim Karol mógł przeciwstawić zaledwie 23 tysiące żołnierzy. Ranny król kierował początkowo bitwą, leżąc na noszach, później jednak, nie zważając na ból, dosiadł konia. W krwawej bitwie 9 lipca armia szwedzka została doszczętnie rozbita. Karol wraz z Mazepą i zaledwie półtora tysiącem żołnierzy przedostał się do podległej Turcji Mołdawii. Zamieszkał w obozie w Benderach.
Turcja, pozostająca we wrogich stosunkach z Rosją, gościła szwedzkiego króla przez pięć lat, do 1714 roku. Jednak próby Karola wciągnięcia jej do otwartej wojny z Rosją nie powiodły się. Co więcej, Turcy postanowili w końcu aresztować swojego gościa. W listopadzie 1714 roku. Karolowi udało się wyjść zwycięsko z potyczki z janczarami i wydostać się z Mołdawii. 21 listopada dotarł do Stralsundu na szwedzkim Pomorzu. Niemal natychmiast wojska sojuszników skierowały się przeciw Karolowi. W grudniu 1715 roku udało mu się jednak przedostać do Szwecji.
Po powrocie do kraju Karol przystąpił do odbudowy szwedzkiej armii. Podejmując jednocześnie próbę pokojowego zakończenia konfliktu, zaproponował Piotrowi odstąpienie wszystkich szwedzkich posiadłości w Inflantach. Latem 1716 roku Karol podjął jednak na nowo działania wojenne i zaatakował Skanię. Po zebraniu dodatkowych oddziałów rozpoczął przygotowania do ataku na Norwegię, pragnąc prawdopodobnie zdobyć mocniejszą pozycję w przyszłych rozmowach pokojowych. 30 listopada 1718 roku wojska szwedzkie uderzyły na Norwegię i dotarły do twierdzy Fredrikshald (dzisiejsze Halden) w pobliżu Oslo. Podczas oblężenia Fredrikshald Karol XII zginął, trafiony w głowę kulą z muszkietu.
Zginął od postrzału w głowę 30 listopada [11 grudnia] 1718 roku podczas oblężenia twierdzy Fredrikshall w Norwegii. Wedle jednej z hipotez został zastrzelony na polecenie swojego szwagra Fryderyka przez jego adiutanta Andre Sicre. Ciało Karola XII przewieziono do Sztokholmu i złożono uroczyście w Riddarholmskyrkan. Jego sukcesorką została młodsza siostra Ulryka Eleonora, a potem szwagrowi, landgrafowi Fryderykowi z Hesji. Na nim wygasła męska linia szwedzkich Wittelsbachów.
Karol zyskał miano wielkiego wojownika, a opowieści o jego wytrzymałości na trudy wojenne, niezwykłej tężyźnie fizycznej oraz niebywale mocnej głowie, pozwalającej mu wypijać morze wódki, bez pojawiającego się następnego dnia kaca, obiegły już całą Europę. Ponadto zyskał miano zwykle bardzo ordynarnego i wulgarnego człowiek, ale w obecności Leszczyńskiego zmieniał się nie do poznania. Używał mniej ordynarnego języka, starał się być w miarę możliwości kulturalny i dobrze wychowany. Karol, dotychczas szczerze pogardzał intelektualistami, uznając ich za wydelikaconych nierobów, marnujących cenny czas na nikomu niepotrzebne abstrakcyjne dyskusje, sztuką nie interesował się zupełnie, a jedyną muzyką, jakiej raczył słuchać, był dźwięk wojskowych trąbek.
Żródła:
Karol XII Wittelsbach "Montes Tarnovicensis" autor: Arkadiusz Kuzio-Podrucki
Karol XII w "WikipediA"
"Tom VI. DYNASTIA PALATYNÓW" - autor: Karczewski Przemysław
"Romase żon polskich królów elekcyjnych" - "Historie z alkowy" - Iwona Kienzler,