Mirscy - polski ród szlachecki pieczętujący się herbem Białynia, którego jedna z linii uzyskała tytuł książęcy i którego pochodzenie nie zostało dotychczas gruntownie zbadane. Najprawdopodobniej nazwisko Mirski jest nazwiskiem odmiejscowym i pochodzi od miejscowości Miory (obecnie na terytorium Białorusi). Zamek w Mirze był własnością zrusyfikowanej gałęzi rodu od 1895 roku do II wojny światowej.
Mirscy pochodza od Izasława Jarosławicz, wnuka św. Włodzimierza, wielkiego księcia kijowskiego. Michał Światopołk, syn Izasława, miał syna Jarosława, księcia włodzimierskiego, po którym syn Jurij pozostawił sześciu synów, z których Światopołk miał kilku synów, od których pochodzą: Czetwertyńscy, Mirscy i Sokolscy, którzy od dóbr ziemskich przybrali nazwiska (Seweryn Uruski "Herbarz Polski", Rodzina, Tom XI str. 16).
Niektórzy są zdania, że dom Mirskich pochodzi od Włodzimierza, księcia ruskiego, który miał kilkanaście synów, m.in. Światopełka, księżęcia twerskiego. Ten zas pozostawił po sobie, dwóch synów, Jedrzeja i Dymitra, książąt twerskich, od których poszły linie, książąt Czetwertyńskich i Mirskich ("Herbarz Polski" Kaspra Niesieckiego, Tom II, wydany w Lipsku nakładem i drukiem Breitkopfa i Haertela, 1839, str. 421).
Według Józefa Wolffa w dokumentach źródłowych pojawili się Mirscy po raz pierwszy dopiero w drugiej połowie XVI wieku, w osobie Hrihorego Mirskiego (zmarł około 1620 roku), najpierw podkomorzego brasławskiego, a następnie sędziego ziemskiego brasławskiego, przy czym ani on, ani jego potomkowie, o których częste wzmianki w Metryce Litewskiej, przez cały XVII wieku nie występowali ani razu z tytułem kniaziów lub przydomkiem Światopełk, którego zaczęli używać dopiero w późniejszych czasach.
Informacja o kniaziowskim pochodzeniu tego rodu po raz pierwszy pojawiła się w wydanym na początku XVIII wieku rodowodzie Ogińskich, za którym powtórzona została w herbarzach Niesieckiego, Jabłonowskiego i innych. Sami zainteresowani utrzymywali, iż mają wspólne pochodzenie z książętami Czetwertyńskimi, faktycznie posługującymi się przydomkiem Światopełk.
Na zasadzie mylnej tradycji pochodzenia kniaziowskiego jedna z linii rodu, mocno zrusyfikowana od połowy XIX wieku, uzyskała w 1821 roku "bez przedstawienia dowodów" formalne zatwierdzenie przez deputację Senatu Królestwa Polskiego tytułu książęcego, potwierdzonego następnie w Rosji, w 1861 roku. Wywodzący się z tej linii Mikołaj Światopełk-Mirski herbu Białynia nabył w roku 1895 zamek w Mirze od potomków księcia Dominika Radziwiłła i jego córki Stefanii, zamężnej z księciem Ludwikiem Adolfem Fryderykykiem zu Sayn-Wittgenstein-Sayn-Berleburg.
Z kalwinizmem silnie związani byli przedstawiciele Mirskich. Według tradycji rodzinnej wywodzili się oni od kniaziów ruskich. W pierwszej połowie XVII wieku jeszcze niektórzy przedstawiciele tej rodziny wspierali aktywnie Cerkiew prawosławną. Sebastian Mirski, syn Hrehorego Hrehorowicza, niezależnie od tego, że w 1641 roku uposażył kościół katolicki w Miorach (Mirach), w 1644 roku ufundował tam także męski klasztor prawosławny. Wcześniej (przed 1633 rokiem) przyczynił się również do fundacji monasteru Objawienia Pańskiego w Połocku, zapisując część placu pod tę fundację.
Przedstawiciel kalwińskiej gałęzi rodu występujący w źródłach do 1661 roku to Hrehory Mirski, strażnik Wielkiego Księstwa Litewskiego. Był synem Łukasza Hrehorowicza, a więc bratem stryjecznym Sebastiana. On, jego syn Hieronim oraz sześć córek odznaczali się szczególną sumiennością w wykonywaniu praktyk religijnych, przystępowali kilka razy do roku do komunii świętej, głównie w zborze słuckim i kojdanowskim. Nie wiadomo czy jego brat Jarosław był ewangelikiem. Brak jest jednak wzmianek źródłowych świadczących o jego przynależności do Kościoła ewangelicko-reformowanego.
Kalwińska gałąź Mirskich wygasła w linii męskiej około 1661 roku, z którego to pochodzi testament Hrehorego. Jego synowie Jan i Hieronim występują w nim jako nieboszczycy. Hieronim dokonał zapisu na rzecz żony Katarzyny z Kapaszczewskich i wnuczki, także Katarzyny, po córce Reginie wydanej za Sebastiana Pakosza. Nie wspominał natomiast o wnukach pozostałych po swych męskich potomkach. Ponadto w rejestrze komunikantów zboru słuckiego ostatnie zapisy dotyczące Mirskich pochodzą z 1652 roku (od 1653 roku następuje przerwa w zapisach aż do 1695 roku, ale później także nie znajdujemy tam tego nazwiska). Do 1655 roku występuje ono jeszcze w księdze metrykalnej zboru kojdanowskiego.
Nie wiadomo, czy ewangelikiem był "Griegorij Mierski", którego podpis złożony cyrylicą znajduje się na akcie porozumienia ewangelików z prawosławnymi z 1599 roku. Teoretycznie jest możliwe, że był to późniejszy strażnik Wielkiego Księstwa Litewskiego, który dożył bardzo sędziwego wieku. Najprawdopodobniej jednak chodzi tu o stryja późniejszego strażnika (miał ich jeszcze trzech: Iwana, Abrahama i Szymona, który w 1608 roku spisał testament) lub dziada, podkomorzego brasławskiego.
Żródła:
Mirscy w "WikipediA"
Rodzina Światopełk-Mirski h. Białynia
Żródła:
Szlachta ruska Wielkiego Księstwa Litewskiego a reformacja w "BIAŁORUSKIE ZESZYTY HISTORYCZNE"