Elżbieta Katharina Christina ANNA KAROLOWNA=ANNA LEOPOLDOWNA Nikloting Meklemburska (urodzona w Rostocku, 7 [18] grudnia 1718 roku, zmarła w Cholmogory, 8 [19] marca 1746 roku) herb

Córka Karola Leopolda Niklotinga, księcia Meklenburgii na Schwerin i Katarzyny Iwanownej Romanowa, córki Iwana V Aleksiejewicza Romanowa, cara Rosji.

Wielka cesarzowa i wielka księżna władczyni-regentka Imperium Rosyjskiego od 9 listopada 1740 roku do 26 listopada [6 grudnia] 1741 roku.

Poślubiła w Sant Petersburgu, 14 [25] lipca 1739 roku Antoniego Ulricha Welf von Brunswick-Lüneburg (urodzonu w Bevern, Księstwo Brunszwiku-Wolfenbüttel, 17 [28] sierpnia 1714 roku, zmarł w Cholmogory, 4 [15] maja 1774 roku), księcia Brunszwiku na Bevern-Lüneburg, naczelnego wodza generalissimus'a.

Ernest Biron mimo że nie piastował w Rosji żadnej oficjalnej godności, był szarą eminencją pałacu carycy Anny I, która w 1737 roku przeforsowała jego wybór na księcia Kurlandii. Ze względu na wpływy Birona u carycy, z którą trwale dzielił łoże, rosyjscy historycy nazwali ten okres historii wiekiem Birona lub "bironowszczyzną". Zaniedbując swoje obowiązki jako księcia Kurlandii, niemal przez cały czas przebywał on w Petersburgu, w ośrodku rzeczywistej władzy. Odegrał kluczową rolę w przekonaniu carycy, że korona nie powinna powrócić do potomków Piotra "Wielkiego" i że należy zachować ją w kręgu rodziny Iwana V. Katarzyna, starsza siostra carycy, wyszła za mąż za księcia Meklemburgii i miała jedną córkę, Elżbietę - na chrzcie prawosławnym otrzymała imię Anna i odtąd jest znana w historii Rosji jako Anna Leopoldowna, która niedawno bo w 1739 roku poślubiła księcia Brunszwiku. Tak więc gdyby caryca nagle umarła, tron przypadłby kolejnej niemieckiej arystokratce. Księżna brunszwicka rozwiązała ten problem w sierpniu 1740 roku, rodząc syna Iwana. Ironią losu, dwa miesiące później caryca poważnie zaniemogła. Na kilka godzin przed śmiercią mianowała następcą tronu wnuka swojej siostry, Iwana, nad którym, jako regent, miał sprawować pieczę wierny Biron.

Spełnienie życzeń carycy Anny uniemożliwiło zdecydowane działanie tych pułków Gwardii Cesarskiej, których względów nie starała się dla siebie pozyskać. Sytuację pogorszyły nierozważne poczynania Birona z pierwszych kilku dni regencji. Starając się zneutralizować wpływy Gwardii w stolicy, przerzucił do Petersburga kilka oddziałów regularnej armii, po czym niebacznie dał do zro­zumienia, że do Gwardii, która tradycyjnie była domeną ziemiaństwa, zamierza przyjmować chłopów. Po zaledwie dwudziestu dwu dniach regencji Biron został pojmany przez oficerów gwardyjskich i deportowany na Syberię. W roli regenta zastąpiła go księżna Anna Leopoldowna z Brunszwiku, matka trzymiesięcznego cara Iwana VI.

Anna Leopoldowna, siostrzenica zmarłej carycy postanowiła sama objąć regencję na czas niepełnoletności swego syna. Porozumiała się z feldmarszałkiem Münnichem, który potraktował decyzję Anny jako doskonałą okazję do pozbycia się swego rywala, Birona. 9 listopada Biron został aresztowany. Dwa dni później Annę ogłoszono regentką, a jej mąż Anton Ulrich von Braunschweig-Bevern został mianowany wodzem naczelnym. Birona oskarżono o nieustanne obrażanie majestatu i skazano na śmierć. Anna ułaskawiła go i zesłała wraz rodziną na Syberię. Mógł wrócić dopiero po upływie co najmniej dwudziestu lat.

Hrabia Münnich został pierwszym ministrem. Ale on także nie był Rosjaninem. Rządy obcych coraz mniej podobały się gwardii. Rosja była zmęczona cudzoziemcami panoszącymi się na carskim dworze, miała dość tych wszystkich Ostermannów i Münnichów, dobrze chociaż, że nie było Birona. Niestety Anna zachowywała się mało dyplomatycznie i zamiast podkreślać, że jest wnuczką Iwana V, chlubiła się swoim niemieckim (po ojcu) pochodzeniem.

Podczas trwającej tylko rok regencji Anny na dworze zmieniło się niewiele, z wyjątkiem tego, że na miejsce jednych Niemców odesłanych do domu przyszli inni, wśród których wywiązała się bezpardonowa walka o wpływy. W obliczu tych napięć Rosjanie pozostający na dworze carskim, w tym oficerowie Gwardii Cesarskiej, postanowili rozejrzeć się za bardziej odpowiednim kandydatem na monarchę. Zmęczeni dworem, na którym dominowali Niemcy, wpływowi oficero­wie gwardii zaczęli szukać rosyjskiego kandydata do tronu. Człowieka, który mógłby zastąpić infanta Iwana VI i jego matkę. Mieli go znaleźć w osobie Elżbiety, córki Piotra "Wielkiego" i Katarzyny I. Lecz ta urodziwa i pełna wdzięku kobieta spędzała większość czasu na rozrywkach i nie interesowało jej rządzenie krajem.

Do pewnego stopnia zachowania i przywileje Gwardii Cesarskiej przywodziły na myśl zwyczaje strzelców, choć powołano ją przecież dla ukrócenia i zneut­ralizowania ich gwałtowności i ambicji. Oddziały gwardyjskie stacjonowały w Pe­tersburgu, którego nie chciały opuszczać, przysługiwały im komfortowe kwatery i obfite racje żywnościowe, a rządzący obawiali się ich i rozpieszczali. Ich decyzję o zastąpieniu regentki Anny, Elżbietą można częściowo wyjaśnić niespodziewanym wypowiedzeniem wojny przez Szwecję w lipcu 1741 roku. Szwedzi postanowili bowiem wykorzystać chaos panujący w Petersburgu i odzyskać terytoria nad Morzem Bałtyckim, utracone wcześniej na rzecz Piotra "Wielkiego".

Wkrótce stało się jasne: gwardia szykowała przewrót pałacowy. Nawet zagranica, głównie Szwecja, przyłączyła się do planu obalenia regentki. Anna zdawała sobie sprawę z powagi sytuacji, wiedziała też, że sympatią sprzysiężonych cieszy się Elżbieta, córka Piotra "Wielkiego".

Niepokojące wieści o niezadowoleniu Gwardii Cesarskiej dotarły do regentki Anny, która ze wszystkich sił starała się zapobiec zamachowi stanu skierowanemu przeciwko sobie i synowi. W tym celu podpisała rozkaz, w którym nakazywała pułkom Gwardii Cesarskiej rozpoczęcie przygotowań do wyruszenia do Finlandii i zatrzymania tam inwazji szwedzkiej. Rozkaz miał być ogłoszony 24 listopada. Reagując zgodnie z przewidywaniami, gwardziści nadal błagali Elżbietę o wstąpie­nie na tron, lecz ta ciągle się wahała, nie chcąc porzucać pełnego przyjemności życia po to, żeby przyjąć odpowiedzialność za kraj. Gdy 23 listopada (4 grudnia) 1741 roku regentka użyła zawoalowanych gróźb, żądając, by Elżbieta jasno określiła swoje stanowisko wobec przewidywanego buntu gwardzistów, o którym głośno już było w stolicy, Elżbieta zdecydowała się na przyjęcie tronu - należało tylko mądrze rozegrać sytuację i nie popełnić błędu.

Tego dnia podczas prywatnego spotkania Anna powiedziała Elżbiecie, że według posiadanych przez nią informacji, ambasador Francji i osobisty lekarz Elżbiety, Fran­cuz Jean Herman Lestoąue, uczestniczą w spisku, mającym na celu obalenie Iwana VI, wobec czego, ona, Anna, zamierza aresztować Lestoque'a. Elżbieta odparła, że nic nie wie o rzekomym spisku, i obie rozstały się, zachowując pozory przyjaźni. Lecz właśnie wówczas Elżbieta przekonała się, że nadszedł oto najwyższy czas na zdecydowane działania, gdyż po wysłaniu Gwardii do Finlandii będzie zdana na łaskę, a raczej niełaskę regentki, a ta bez wątpienia zmusi ją do wstąpienia do klasztoru.

Następnego dnia Elżbieta rozpoczęła przygotowania do zamachu. Późnym popołudniem 24 listopada (5 grudnia) modliła się o radę i przysięgała przed świętą ikoną, że gdy zasiądzie na tronie, nie skaże nikogo na śmierć. Potem w towarzyst­wie Lestoque'a i dwóch innych dworzan pojechała do koszar gwardzistów. Przybywszy tam o północy, podniosła olbrzymi krzyż, przed którym uklękli wszyscy zebrani oficerowie. Przypominając im, że jest córką założyciela od­działów, w których służą, w uniesieniu zaapelowała o ich poparcie: "Przysięgam za was umrzeć, a czy wy przysięgniecie umrzeć za mnie?".

Grzmiącym "tak" cała Gwardia przysięgła na wierność Elżbiecie, co przypieczę­towało los regentki Anny, jej syna Iwana VI, a także niemieckich urzędników i pieczeniarzy na rosyjskim dworze.

Postanowiła rozmówić się z Elżbietą; przede wszystkim chciała ją poinformować o swoim zamiarze wysłania niezadowolonych gwardzistów do Finlandii, aby trzymali Szwedów w bezpiecznej odległości od Rosji. Wiadomość ta stała się dla Elżbiety sygnałem, że czas najwyższy działać.

W nocy 24 na 25 listopada 1741 roku wezwała do siebie grenadierów sławnego pułku Preobrażeńskiego, ukochanego pułku jej ojca. Mogła na nich liczyć, żołnierze jednoznacznie opowiedzieli się po stronie córki Piotra "Wielkiego". Elżbieta ślubowała przed ikoną Zbawiciela, że gdy wstąpi na tron zaniecha wydawania i wykonywania wyroków śmierci. Dotrzymała słowa, w 1744 roku oficjalnie zniesiona została kara śmierci.

Wczesnym rankiem 25 listopada (6 grudnia) 1741 roku Elżbieta pod eskortą kilku oficerów pojechała do Pałacu Zimowego i nie niepokojona przez nikogo weszła do sypialni regentki. Straż nie stawiła oporu. Elżbieta wtargnęła do sypialni Anny. Ostrożnie obudziła śpiącą Annę, mówiąc: "Czas wstawać, siostro". Z łóżeczka w znajdującym się obok pokoju dziecinnym wyjęto małego Iwana VI i owiniętego w kocyki wyniesiono z pałacu.

Pierwotnie Elżbieta zamierzała odesłać swoich niemieckich krewnych z powrotem do Niemiec. Później zmieniła zdanie, więźniów umieszczono w Rydze, w twierdzy Dünamunde. Kiedy wyszło na jaw, że Anna i jej mąż nie próżnują i wciąż szukają sposobu przywrócenia carewiczowi jego praw, zesłano ich do miasteczka Chołmogory położonego na północy w okolicach Morza Białego.

Wygnańcy znaleźli schronienie w domu tamtejszego biskupa. Nikomu nie wolno się było z nimi kontaktować. Anna urodziła jeszcze córkę i dwóch synów; zmarła w 1746 roku na gorączkę połogową. Anton Ulrich przeżył ją o trzydzieści lat. Dopiero po jego śmierci dorosłe już dzieci mogły opuścić straszliwą krainę lodu i osiedlić się w Jutlandii. Także Münnich i Ostermann oraz inni wpływowi urzędnicy dworscy zostali aresztowani owej listopadowej nocy. Münnicha i Ostermanna zesłano na Syberię. Ostermann zmarł na wygnaniu w 1747 roku, Münnich doczekał końca kary w 1762 roku i został powołany przez Katarzynę II na stanowisko generalnego dyrektora portów bałtyckich.

Ze związku z Antonim Ulrichem, miała:

Iwan VI (III) (urodzony 12 [23] sierpnia 1740 roku, zmarł 5 [16] lipca 1764 roku), cesarz Rosji, zmarł bezpotomnie,

Katarzyna (urodzona 26 lipca [6 sierpnia] 1741 roku, zmarła 9 [21] kwietnia 1807 roku), zmarła bezpotomnie i niezamężna,

Elżbieta (Elisaweta) (urodzona 16 [27] września 1743 roku, zmarła 9 [20] października 1782 roku), zmarła bezpotomnie i niezamężna,

Piotr (urodzony 19 [30] marca 1745 roku, zmarł 19 [30] stycznia 1798 roku), zmarł bezpotomnie,

Aleksy (urodzony 27 lutego [10 marca] 1746 roku, zmarł 12 [23] października 1787 roku), zmarł bezpotomnie.


Żródła:

"Tajemniece rodu Romanowów" - autor: Gudrun Ziegler; z niemieckiego przełozyła: Elżbieta Cieślik; Bertelsmann Media Sp.z o.o.; Świat Książki; Warszawa 2000.


"CAROWIE" - autor: James P. Duffy, Vincent L. Ricci; przekład: Rafał Śmietana; Wydawnictwo Literackie.

11-07-2024

31-01-2024