Fiodor III (IV) Aleksiejewicz Romanow (urodzony w Moskwie, 30 maja [9 czerwca] 1661 roku, zmarł w Moskwie, 27 kwietnia [7 maja] 1682 roku) herb
Syn Aleksego I Michajłowicza Romanowa, pretendenta do korony polskiej, cara Rosji i Marii Iljinicznej Miłosławskiej, córkę Ilii Daniłowicza Miłosławskiego.
Pretendent do korony polskiej w 1669 i 1674 roku. Car Rosji jako Fiodor IV od 29 stycznia (8 lutego) 1676 roku do 27 kwietnia (7 maja) 1682 roku.
W Moskiwe, 18 (28) lipca 1680 roku poślubił Agafię Semenowna Gruszecką herbu Lubicz (urodzona w 1665 roku, zmarła w Moskiwe, 14 [24] lipca 1681 roku), córkę Simeona Fiodorowicza Gruszeckiego herbu Lubicz i Marii Iwanownej Zaborowskiej. W Moskwie, 14 [24] lutego 1682 roku poślubił Marfę Matiejewną Apraksin (urodzonej w Moskiwe, w 1664 roku, zmarła w Sankt Petersburgu, 31 grudnia 1715 roku [11 stycznia 1716 roku]), córkę Matwieja Wasiljewicza Apraksina i Domny Bogdanownej Łowczikowej.
Urodził się w Moskwie, Od chwili narodzin był uznawany za następcę ojca na cesarskim tronie. Po swych przodkach odziedziczył słabe zdrowie oraz poważne schorzenie nóg puchlinę połączoną ze szkorbutem.
W 1668 roku, kiedy carewicz miał siedem lat, w Rzeczypospolitej nastał, po abdykacji króla Jana II Kazimierza, okres bezkrólewia. Ojciec Fiodora postanowił wówczas włączyć syna do walki o tron polski, obok własnej kandydatury i drugiego syna, Aleksego Aleksiejewicza. U podstaw decyzji cara o przystąpieniu do starań o tron Polski leżał traktat z Niemieży z 3 listopada 1656 roku, w którym w zamian za pomoc w walce ze Szwecją szlachta polska i litewska obiecywała carowi Aleksemu wybór na następcę tronu po Janie II Kazimierzu jeszcze za życia króla polskiego. Postanowienia traktatu nie zostały jednak zrealizowane z powodu zmiany sytuacji politycznej i wybuchu w 1660 roku wojny polsko-rosyjskiej (zakończonej w 1667 roku rozejmem w Andruszowie).
Kandydatura małego carewicza zyskała poparcie litewskich rodów magnackich: Sapiehów, Radziwiłłów oraz Paców. Litwini liczyli, że objęcie przez Fiodora tronu polskiego pozwoli na rozluźnienie unii polsko-litewskiej i uzyskanie przez Litwę większej autonomii. Dyplomacja moskiewska prowadziła ożywione zabiegi o poparcie kandydatów z dynastii Romanowych na dworach hiszpańskich i austriackich Habsburgów. Sytuacja międzynarodowa nie sprzyjała jednak Moskwie, której plany wzbudziły niechęć Habsburgów, posiadających własnego kandydata do tronu polskiego w osobie księcia Karola Lotaryńskiego. Zaniepokojona była także dyplomacja francuska, która liczyła na wybór podczas elekcji jednego ze swoich kandydatów, księcia neuburskiego lub księcia Ludwika de Condë zwanego "Wielkim Kondeuszem". Zarówno Habsburgowie, jak i dwór francuski podjęli więc starania o zdyskredytowanie pretendentów moskiewskich w opinii polskiej i lîtewskiej szlachty. Efektem tych działań był rzeczywiście spadek poparcia Litwy dla kandydatury zarówno carewicza, jak i jego brata oraz ich ojca na sejmie elekcyjnym rozpoczętym 1 października 1669 roku. Większość dotychczasowych popleczników dworu moskiewskiego opowiedziała się za kandydatami francuskimi. Rosyjscy pretendenci, pozbawieni odpowiedniego zaplecza politycznego, jakie gwarantowało im dotychczasowe poparcie szlachty litewskiej, przestali się liczyć w dalszej rozgrywce o koronę polską. Zarówno Fiodor, jak i jego brat, zostali wycofani z elekcji przez ojca. Na decyzję tę wpłynęła także postawa Turcji, która zagroziła Moskwie wojną w razie dalszego wysuwania swych kandydatów na tron Rzeczpospolitej. Wbrew oczekiwaniom państw europejskich koronę polską zdobył niemający związków z dworami zachodnimi Michał Korybut Wiśniowiecki, syn znanego w Polsce pogromcy Kozaków, Jeremiego Wiśniowieckiego.
Po jego zgonie w 1673 roku, podczas kolejnego bezkrólewia w Polsce, małoletni jeszcze carewicz miał po raz drugi okazję ubiegać się o polski tron. Radziwiłłowie oraz Pacowie razem ze szlachtą litewską planowali osadzić Fiodora najpierw na tronie wielkoksiążęcym na Litwie, a potem doprowadzić do jego wyboru na króla polskiego. Napotkali jednak na sprzeciw polskiej szlachty, a na polu elekcyjnym w maju 1674 roku pojawiła się kandydatura zwycięzcy nad Turkami spod Chocimia, hetmana wielkiego, Jana Sobieskiego, w obliczu której kandydat moskiewski przestał się liczyć.
Fiodor był ostatnim przedstawicielem dynastii Romanowów, który podjął starania o zdobycie tronu Rzeczpospolitej. W dwa lata po tych wydarzeniach, 26 stycznia 1676 roku, Fiodor objął rządy w Rosji po śmierci swego ojca i koronował się na cara 16 czerwca 1676 roku. Faktycznie władzę w kraju przejęła jego siostra, carówna Zofia Aleksiejewna, i Iwan Miłosławski, członek Dumy bojarskiej (rady szlachty i magnałów rosyjskich występujących przy carze). Młody, schorowany car w miarę swoich możliwości starał się wpływać na podejmowane przez tę grupę decyzje i próbował kształtować własną politykę zagraniczną i wewnętrzną kraju. Najważniejszą dla niego kwestią okazała się konieczność powstrzymania ekspansji tureckiej i uregulowania kwestii ukraińskiej. Uznanie przez hetmana kozackiego, Piotra Doroszenkę, zwierzchnictwa państwa moskiewskiego nad Ukrainą Zadnieprzańską doprowadziło do wojny z Turcją w 1677 roku. Konflikt ten zakończył się podpisaniem pokoju w Bakczysaraju w 1681 roku, który potwierdzał władzę cara nad Ukrainą Zadnieprzańską wraz z Kijowem, ale tereny między Bohem a Dnieprem uznano za strefę wpływów sułtana. W 1678 roku dyplomacja carska przedłużyła na następne trzynaście lat zawarty w Andruszowie w 1667 roku rozejm z Polską, zabezpieczając tym samym granicę zachodnią Rosji.
Fiodor przeprowadził w swoim państwie reformy w wojskowe, które zmierzały do stworzenia stałej armii. Dbał o rozwój stolicy, zlecając budowę nowych budynków reprezentacyjnych, m.in. nowego pałacu carskiego oraz siedziby założonej przez niego Akademii Morskiej. Zmarł 27 kwietnia 1682 roku w Moskwie, po długiej bie. Po jego śmierci tron carski przejął małoletni Piotr I (później zwany Wielkim), przyrodni brat cara. Fiodor był dwukrotnie żonaty - najpierw z Agafią Gruszecką, a potem od 1682 roku z Marią Matwiejewną Apraksiną. Z pierwszego związku miał syna Elię, który zmarł sześć dni po porodzie, z drugiego nie doczekał się potomstwa. Fiodor należał do zapalonych miłośników koni, jego pasją była zabawa w wojsko, powiązana z jazdą konną. Posiadał europejskie wykształcenie i znał kilka języków, m.in. polski, który za jego panowania stał się głównym językiem na dworze, podobnie jak obyczaje i ubiór. Jego biblioteka zawierała wiele dzieł zachodnich myślicieli, w większości przełożonych na język polski.
Fiodor III został carem, mając 15 lat. Był wszechstronnie wykształcony, przy tym bardzo chorowity. Wychowywany przez Symeona Połockiego, znał język polski, który za jego panowania był językiem dworu carskiego. Wprowadził szereg reform w państwie. Między innymi zniesione zostały niektóre drastyczne kary, ujednolicone podatki ludności, zwiększone kompetencje wojewodów, przy równoczesnym zmniejszeniu ilości urzędów.
Żródła:
"SŁOWNIK WŁADCÓW POLSKI I PRETENDENTÓW DO TRONU POLSKIEGO" - Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki.
Fiodor III Romanow w "Wikipedia"
26-09-2020
30-01-2020