


Katarzyna I Aleksiejewna [Marta Helena Skawrońska] (urodzona w Jekabpils w Inflantach, Szwecja, 5 [15] kwietnia 1684 roku, zmarła w Sankt Petersburg, Rosja, 6 [17] maja 1727 roku)
Córka Samuela Skowrońskiego, litewskiego chłopa i Doroty Hann lub Elżbiety Moritz, córki Henrika Antona Moritz.
Współwładczyni Rosji od 7 [18] maja 1724 roku do 28 stycznia [8 lutego] 1724 roku, cesarzowa Rosji od 28 stycznia [8 lutego] 1725 roku do 6 [17] maja 1727 roku.
Około 1701 roku w Marienburgu (obecnie Aluksne, Łotwa) poślubiła Johanna Rabe. Poślubiła potajemnie w Warszawie 8 sierpnia 1707 roku, oficjlnie w 1711 roku, formalnie w katedrze Św. Isaaka z Dalmacji w Sant Petersburgu 19 lutego 1712 roku Piotra I "Wielkiego" Romanowa (urodzony w Moskwie, 30 maja [9 czerwca] 1672 roku, zmarła w Sankt Petersburgu, 28 stycznia [8 lutego] 1725 roku), cara (cesarza) Rosji.
Pochodzenie Katarzyny I, żony i następczyni cara Rosji Piotra I "Wielkiego", od wieków budzi dyskusje wśród historyków. Według najbardziej rozpowszechnionej tezy Marta Skowrońska (przyszła Katarzyna Aleksiejewna) urodziła się 15 kwietnia 1683 lub 1684 roku w Jakobstadt w Inflantach (obecnie Jekabpils na Łotwie) jako córka litewskiego chłopa Samuela Skowrońskiego, który zbiegł z dworu hrabiego Kazimierza Jana Sapiehy, i Doroty Hann lub Elżbiety Moritz. Mieszkała na wsi, z rodzicami i rodzeństwem. W tym czasie chłopi nie mieli zbyt urozmaiconego życiorysu. Po przedwczesnej śmierci rodziców przyszłą carycą zajęła się ciotka Anna Maria Wasilewska lub Wesołowska. Później wyjechała do Marienburga, by zostać służącą w domu pastora Johanna Ernsta Glücka. Duchowny ten jest ważną postacią w historii Łotwy - w 1689 roku zakończył tłumaczenie Biblii na język łotewski. Marienburg to dzisiejsze Aluksne, gdzie istnieje muzeum Pisma Świętego. Po krótkiej służbie u marszałka Borysa Szeremietiewa Skowrońska zatrudniła się jako praczka u przyjaciela Piotra I Aleksandra Mienszykowa i tam nawiązała romans z władcą Rosji. Później koleje losu rzucić ją miały na moskiewski dwór, gdzie jej kariera przypominała historię Kopciuszka.
W XIX wieku na Litwie powszechne było jednak przekonanie, że Marta Skowrońska nie była zwyczajną chłopką z Inflant, lecz polską szlachcianką z rodu Skowrońskich herbu Tępa Podkowa. Miejscowi pokazywali nawet podróżującym po Wilnie historykom dom przy ulicy Wiłkomierskiej na Śnipiszkach w centrum miasta, w którym według tradycji miała się urodzić Katarzyna I. Sprawa budzi wiele wątpliwości, tym bardziej że XVIII-wieczny genealog Kasper Niesiecki w swym herbarzu, pisząc o Skowrońskich herbu Tępa Podkowa, o rzekomej najwybitniejszej przedstawicielce rodu nie wspomina.
Kilka lat temu pojawiła się kolejna teoria na temat szlacheckiego pochodzenia władczyni, tym razem wywodząca ją z... Kolbuszowej na Podkarparciu. Według regionalistów Kazimierza Skowrońskiego i Mariana Piórka, Katarzyna I miała pochodzić z rodu Skowrońskich herbu Jastrzębiec. Jej ojciec miał uciec z Kolbuszowej do Inflant po zabiciu innego szlachcica ze swojej okolicy. Rewelacje podkarpackich badaczy należy jednak traktować z przymrużeniem oka - sam herb Jastrzębiec Skowrońscy otrzymali dopiero w 1791 roku.
Jeżeli nawet Katarzyna I rzeczywiście pochodziła z rodziny chłopskiej, po objęciu tronu carskiego zapewniła swym krewnym nobilitację. 5 stycznia 1727 roku jej starsi bracia Karol i Fiodor zostali zaliczeni do grona rosyjskich hrabiów, a kolejni przedstawiciele rodu Skawrońskich zajmowali ważne stanowiska na carskim dworze.
Marta w wieku lat 17 najęła się na służbę do ewangelickiego pastora Glücka w inflanckim Marienburgu (obecnie Aluksne na Łotwie). Tu miała poznać szwedzkiego dragona, zubożałego szlachcica Johanna Rabe, który pojął ją za żonę. Marty, która będąc piękną dziewczyną, prawie ideałem, jak na tamte czasy, w których rubensowskie kształty były kanonem piękna, miała wielkie powodzenie wśród mężczyzn. Została żoną szwedzkiego dragona, Johanna i przybrała nazwisko męża - Rabe.
Gdy w czasie wojny północnej miasto zdobyli Rosjanie pracowała jako praczka w wojskowej pralni, skąd trafiła na służbę do marszałka Borysa Szeremietiewa. Tu spotkał ją i wykupił ze służby Aleksandra Daniłowicza Mienszykowa, niezwykle wpływowa postać na carskim dworze, książe i feldmarszałek, który w 1702 roku zabrał ją do Moskwy robiąc z niej swoją faworytę. Marta, przechodząc na religię prawosławną, przyjęła nowe imię - Katarzyna Aleksiejewna. Ponoć mieli dwoje dzieci. Gorący romans trwał do 1706 roku, kiedy u Mienszykowa poznał Katarzynę car Piotr I. Zakochał się w faworycie Mienszykowa po uszy i w 1711 roku ogłosił ją swoją żoną, choć formalnie małżeństwo zostało zawarte w 1712 roku (niektóre źródła mówią o potajemnym ożenku w 1707 roku zawartego w Warszawie podczas pobytu Piotra - ale to nie jest udowodnione).
Zgodnie z testamentem Piotra I, przejęła po nim tron carski, jednak faktycznie rządy w jej imieniu sprawował dawny kochanek książę Aleksander Mienszykow, który przewodniczył 6-osobowej Tajnej Radzie, będącej organem doradczym carycy. Sama Katarzyna niczym specjalnym w historii nie zapisała się poza tym, że na cara wyznaczyła wnuka Piotra I po synu z pierwszego małżeństwa - Piotra II Aleksiejewicza. Katarzyna z Piotrem I miała jedenaścioro dzieci, z których dorosłego wieku dożyły tylko dwie córki: późniejsza caryca Elżbieta oraz Anna - matka przyszłego cara Piotra III od której wywodzi się ród Romanowów od XVIII do XX wieku.
Panowanie Katarzyny I trwało do jej przedwczesnej śmierci 6 (17) maja 1727 roku. Chociaż nie mogła pochwalić się formalnym wykształceniem, potrafiła myśleć w kategoriach państwowych i zdawała sobie sprawę, że koronę wywalczyła dla niej armia, a zwłaszcza pułki Gwardii Cesarskiej. Po złożeniu przyrzeczenia, że będzie kontynuować politykę męża, Katarzyna w nagrodę zwolniła żołnierzy z obowiązku pracy przy licznych przedsięwzięciach budowlanych zainicjowanych przez Piotra w całym kraju. Żołd, który zwykle przychodził późno, był teraz wypłacany regularnie, a nowe mundury wydawano w zależności od potrzeb. Caryca już wcześniej utrzymywała bliskie związki z ogromną armią, ponieważ bardzo często towarzyszyła mężowi podczas jego wypraw wojennych i regularnie pojawiała się wśród żołnierzy podczas przeglądów i parad.
Choć Katarzyna hołubiła pamięć Piotra i była zdeterminowana kontynuować jego reformy, brakowało jej zdolności administracyjnych do rządzenia ogromnym imperium, które otrzymała w spadku. Miała giętki umysł i zachowywała się właściwie wobec ludzi każdego pochodzenia, była jednak zawsze pomocnicą cara, nie zaś współpanującą, i teraz z niektórymi sprawami trudno jej było sobie poradzić.
Piotr "Wielki" szanował zdanie Mienszykowa i często prosił go o radę, lecz ostateczne decyzje zawsze należały do monarchy i co do tego nie było żadnych wątpliwości. Mienszykow nigdy nie miał więcej wpływów ani władzy, niż pozwalał na to car. Gdy jego zabrakło, najbliższy powiernik cara stał się najsilniejszą osobą w imperium. Silniejszą niż caryca, która pozostawiała mu zupełną swobodę działania. Gdy Katarzyna spędzała większość czasu na podtrzymywaniu bliskich związków z armią lub wydawała ogromne kwoty na stroje i biżuterię zamawianą w najlepszych paryskich firmach, on zaprowadził faktyczną dyktaturę. Zuchwale afiszując się ze swoją władzą, wkrótce przysporzył sobie wielu wrogów, nawet wśród tych, którzy przedkładali Katarzynę nad syna Aleksego, Piotra.
Mniej niż rok po objęciu tronu przez Katarzynę co bardziej wpływowi arystokraci i wielu spośród "nowych ludzi", którzy pojawili się pod patronatem cara, zaczęli pomrukiwać o możliwym zamachu stanu, mającym odsunąć od władzy Mienszykowa i pozwolić bojarom wybrać nowego monarchę. Krążyły także pogłoski, że armia Ukrainy pod komendą księcia Michała Golicyna, potomka starego arystokratycznego rodu, grozi buntem i usunięciem Katarzyny z tronu, zamierzając osadzić na jej miejscu Piotra. Caryca wydawała się nieświadoma tych gróźb, lecz Mienszykow doskonale zdawał sobie sprawę z ich wagi. Boleśnie świadom własnej słabości w przypadku obalenia Katarzyny, bez powodzenia starał się skojarzyć swoją córkę z Piotrem, co zapewniłoby mu status regenta, gdyby carycę zmuszono do ustąpienia z tronu.
Los Piotra Tołstoja był także nierozerwalnie związany z losem Katarzyny. Tołstoj był jednym z niewielu arystokratów, których car darzył przyjaźnią. Reprezentował go w Stambule na początku wojny, która skończyła się katastrofą nad Prutem, przysłużył się także carowi, wytropiwszy jego syna Aleksego w austriackiej kryjówce i sprowadzając go do kraju, przekonanego o amnestii, choć wiedział z góry, że car niewątpliwie skaże następcę tronu na śmierć. Ostatnią rzeczą, jakiej pragnął Tołstoj, było wstąpienie na tron syna Aleksego. Można było spodziewać się, że chłopiec ostro rozprawi się z wszystkimi, którzy, według niego, winni są śmierci jego ojca.
Piotr Tołstoj czuł, że rozwój wydarzeń musi doprowadzić do usunięcia Katarzyny, a kto wie, może nawet do stracenia Mienszykowa i jego samego. Pod koniec 1725 roku postanowił powściągnąć ambicje Mienszykowa i uniknąć zamachu stanu. Zaproponował utworzenie specjalnego organu, który miał ulżyć" carycy w obowiązkach związanych z zarządzaniem imperium i utrzymać w ryzach Mienszykowa. Zorganizował serię spotkań między Mienszykowem i członkami najważniejszych arystokratycznych rodów. Za zgodą Tołstoja brał w nich udział także Karol Fryderyk, książę holsztyński na Gottorp, mąż carówny Anny, córki Piotra I i Katarzyny. Książę nie lubił Mienszykowa i miał ambicje zdobycia rosyjskiego tronu dla siebie lub swojej żony. Liczne przeszkody uniemożliwiły księciu realizację jego planu, z których nie najmniej ważną była ta, że gdy Anna poślubiała obcokrajowca, musiała zrzec się wszystkich pretensji do tronu, tak dla siebie, jak i dla swoich dzieci.
Z tych spotkań narodził się organ, którego zadaniem było sprawowanie pieczy nad biegiem spraw imperium rosyjskiego - Najwyższa Tajna Rada. Pierwszymi jej członkami zostali Aleksander Mienszykow, Piotr Tołstoj, admirał Fiodor Apraksin, hrabia Gabriel (Gawriła) Gołowkin, baron Andrzej Osterman i książę Dymitr Golicyn. Katarzyna zaakceptowała nową instytucję, ale przed przekazaniem jej pełnej władzy dodała do składu Karola Fryderyka, księcia holsztyńskiego. Mienszykow pozostał w ścisłym kierownictwie rady, ponieważ większość jej członków była jego dłużnikami lub obawiała się jego wpływów.
Jedyne większe osiągnięcie Katarzyny - ograniczenie podatków - zostało przeprowadzone na zalecenie rady, która starała się naprawić wręcz katastrofalną sytuacją gospodarczą. Masowy eksodus chłopów na południowe i zachodnie krańce imperium nie tylko nie zmniejszył się, lecz wręcz nasilił pod przytłaczającym ciężarem podatków nałożonych przez Piotra I. Ogromne połacie ziemi uprawnej leżały odłogiem, gdy chłopi, którzy poprzednio ją uprawiali, uciekli przed wygórowanymi obowiązkami i nadużyciami poborców. Oficjalne szacunki oparte na spisach ludności z tego okresu wskazują, że w latach 1719-1727 niemal ćwierć miliona chłopów opuściło swoje pola, przenosząc się na południowe stepy. Ich odejście pozbawiało władzę podatków i ograniczało liczbę poborowych, ponieważ wielu z nich dołączało się do band rzezimieszków, którzy włóczyli się po stepach, rabując podróżnych i napadając na osady.
Mienszykow przekonał carycę, że nadmierne ciężary podatkowe są nie do zniesienia dla chłopów i przynoszą efekt przeciwny do zamierzonego. Rosji groziła utrata niemal całej warstwy chłopskiej, co doprowadziłoby nie tylko do powszechnego głodu, lecz także do znacznego obniżenia wpływów podatkowych państwa. Odwołując się do sympatii, jaką Katarzyna miała dla armii, wyjaśnił, że "chłopi i armia są jak dusza i ciało - bez jednego nie można mieć drugiego". Caryca zrozumiała, że bez chłopów nie miałaby armii do obrony tronu. W styczniu 1727 roku podpisała dekret zmniejszający podatek pogłówny, który Piotr I nałożył na mężczyzn każdego gospodarstwa domowego, żeby sfinansować reformy wojskowe. Katarzyna umorzyła także zaległe podatki chłopom, którzy i tak nie byliby w stanie ich zapłacić, i o jedną trzecią obniżyła liczbę poborowych wcielanych do armii.
Katarzynie I udało się ponadto wyznaczyć przed śmiercią swojego następcę. Mogąc wybrać jedną ze swoich dwóch córek - Elżbietę lub Annę - co zapewniłoby kontynuację linii dynastycznej w obrębie jej własnej rodziny i ugruntowało precedens kobiety zasiadającej na tronie, wybrała Piotra, wnuka Piotra "Wielkiego" z pierwszego małżeństwa i syna zhańbionego Aleksego. Nigdy publicznie nie wyjaśniła motywów swojego niezwykłego postępowania.
6 (17) maja 1727 roku, po kilku miesiącach choroby, caryca Katarzyna I umarła na skutek powikłań po przeziębieniu, którego nabawiła się w styczniu, uczestnicząc w uroczystości dorocznego błogosławieństwa wód Newy. Przez kilka długich godzin stała na mroźnym powietrzu, odbierając paradę żołnierzy, i zachorowała wkrótce potem.
Katarzynie I udało się ponadto wyznaczyć przed śmiercią swojego następcę. Mogąc wybrać jedną ze swoich dwóch córek - Elżbietę lub Annę - co zapewniłoby kontynuację linii dynastycznej w obrębie jej własnej rodziny i ugruntowało precedens kobiety zasiadającej na tronie, wybrała Piotra, wnuka Piotra "Wielkiego" z pierwszego małżeństwa i syna zhańbionego Aleksego. Nigdy publicznie nie wyjaśniła motywów swojego niezwykłego postępowania.
Realizując skomplikowany plan, którego celem miało być zachowanie wpływów, sprytny Mienszykow nakłonił chorą Katarzynę do mianowania następcą tronu jedenastoletniego Piotra, którego koronowano jako Piotra II. Otrzymał także aprobatę carycy dla zaaranżowania zaręczyn swojej szesnastoletniej córki Marii z młodym księciem i przyszłym monarchą, chłopiec unikał jednak zarówno ojca, jak i córki, i z zaręczyn nic nie wyszło. Po śmierci Katarzyny, zanim Piotr II zdążył ugruntować swoją pozycję jako car, rzeczywistą władzę nadal sprawował Mienszykow. Wygnał byłego przyjaciela Piotra Tołstoja i nakłonił Karola Fryderyka, księcia holsztyńskiego, do wyjazdu z Rosji wraz z żoną i powrotu do swego księstwa. Rok później w 1728 roku Anna, żona Karola Fryderyka, umarła - wkrótce po urodzeniu chłopca Karola Piotra Ulryka, nazwanego tak na cześć jego dziadka Piotra Wielkiego. Chłopiec miał zostać carem Piotrem III.
Do zasług carycy zalicza się prowadzenie liberalnej polityki podatkowej, stworzenie Rosyjskiej Akademii Nauk i patronowanie wyprawie Beringa, który miała za zadanie sprawdzenie czy istnieje połączenie azjatyckiej części Rosji z Ameryką, wypomina zaś depresję i alkoholizm. Katarzyna zmarła w Petersburgu w 1727 roku. Tyle oficjalna, powszechnie uznawana biografia.
Tymczasem zajmujący się lokalną tematyką historycy i regionaliści: dr Kazimierz Skowroński i Marian Piórek w szeregu publikacji dowodzą, iż Katarzyna pochodziła z rodu Skowrońskich herbu Jastrzębiec, zaś jej ojciec Samuel Skowroński był szlachcicem spod Kolbuszowej, który zmuszony był uciec w Inflanty po zabiciu innego szlachcica z okolic tej miejscowości. Na dowód tego przytaczane są drzewa genealogiczne oraz kolbuszowskie pochodzenie nazwiska Skowroński, rodu osiadłego także w Małopolsce. Istotnym argumentem jest też fakt, że trudno przypuszczać, by inflancki chłop nosił szlacheckie imię i nazwisko - Samuel Skowroński. Być może w historii o kolbuszowskich korzeniach Katarzyny jest więc coś na rzeczy.
Po wielu latach wspólnego pozycia małżeńskiego Piotr dojrzał do decyzji o ogłoszeniu żony cara - carycą i regentką. Stało się to w 1724 roku. Car miał dorosłego syna Aleksego ze swoją pierwszą żoną, Eudoksją Łopuchiną, którą w 1699 roku kazał zamknąć w klasztorze. Młody człowiek został z rozkazu ojca skazany na śmierć. Tak więc w przypadku śmierci cara to Katarzyna miała zostać władczynią imperium. I tak też się stało w 1725 roku. Katarzyna I nie była carycą, ale w jakiś specjalny sposób zapisała się w historii. Właściwą władzę sprawował za nią Mienszykow. Wdowa po Piotrze I wycofała się z kierowania Rosją, ustanawiając Najwyższą Tajną Radę, która robiła to za nią.
Nie była szczęśliwa, nadużywała alkoholu, co przypuszczalnie ją zabiło. Na dworach Europy drwiono z córki chłopa, która nie dość, że ubierała się w kontrowersyjny i kiczowaty sposób, to jeszcze zbyt często zaglądała do kieliszka. Panowała zaledwie dwa lata. Tron przekazała w testamencie wnukowi Piotra, synowi nieszczęsnego Aleksego, jakby chciała mu zadośćuczynić za przedwczesną i niezasłużoną śmierć jego ojca. Jednak Piotr II miał w chwili śmierci Katarzyny zaledwie dwanaście lat, zaczęła się więc walka o opiekę nad nim i tym samym o regencję.
Katarzyną założyła Rosyjską Akademię Nauk, a przede wszystkim była patronką duńskiego podróżnika i odkrywcy Vitusa Beringa, który odkrył cieśninę dzielącą Azję i Amerykę. W 1726 roku odznaczona Orderem Orła Białego.
Z małżeństwa z Piotrem I, miała:
?Paweł (Piotrowicz) (urodzony w 1704 roku, zmarł przed 1707 roku), ojcostwo cara jest wątpliwe, mogli być owocem jednego z wcześniejszych związków Katarzyny Aleksiejewnej (W. A. Serczyk wymienia jako domniemanego ojca chłopców księcia Aleksandra Mienszykowa),
?Piotr (Piotrowicz) (urodzony we wrześniu 1705 roku, zmarł przed 1707 roku), ojcostwo cara jest wątpliwe, mogli być owocem jednego z wcześniejszych związków Katarzyny Aleksiejewnej (W. A. Serczyk wymienia jako domniemanego ojca chłopców księcia Aleksandra Mienszykowa),
Katarzyna Piotrowna (urodzona 28 grudnia 1706 roku [8 stycznia 1707 roku], zmarła 28 lipca [8 sierpnia] 1708 roku),
Anna Piotrowna (urodzona 29 stycznia 1708 roku, zmarła 4 maja 1728 roku), regentka Rosji, żona Karola Fryderyka (urodzony 29 kwietnia 1700 roku, zmarł 18 czerwca 1739 roku), matka Piotra III,
Eżbieta I Piotrowna (urodzona 18 [29] grudnia 1709 roku, zmarła 25 grudnia 1761 roku [5 stycznia 1762 roku]), cesarzowa Rosji, zmarła bezpotomnie,
Natalia (Maria?) Piotrowna (urodzona 3 [14] marca 1713 roku, zmarła 27 maja [7 czerwca] 1715 roku),
Małgorzata Piotrowna (urodzona 3 [14] września 1714 roku, zmarła 27 lipca [7 sierpnia] 1715 roku),
Piotr "Szyszeczka" Piotrowicz (urodzony 29 października [9 listopada] 1715 roku, zmarł 25 kwietnia [6 maja] 1719 roku), następcą tronu (carewiczem),
Paweł Piotrowicz (urodzony 2 [13] stycznia 1717 roku, 3 [14] stycznia 1717 roku),
Natalia Piotrowna (urodzona 20 [31] sierpnia 1718 roku, zmarła 4 [15] marca 1725 roku), cesarzówna,
martwa córka (urodzona i zmarła w 1720 roku),
Piotr Piotrowicz (urodzony w 1719 roku, zmarłw październiku 1723 roku).

Żródła:
"CAROWIE" - autor: James P. Duffy, Vincent L. Ricci; przekład: Rafał Śmietana; Wydawnictwo Literackie.
Caryca Katarzyna I pochodziła z Kolbuszowej? w "Podkarpacka HISTORIA"
Czy caryca Rosji była polską szlachcianką z Wilna? Katarzyna I herbu Tępa Podkowa w "FOCUS.PL"
Marta Skowrońska - niezwykła caryca w "Obllicza Kultury"
Chłopka nie z Polski" na carskim tronie w "KRESY24.PL"
Ekaterina I Alekseevna Romanov w "Geni"
01-02-2024
15-07-2023