

Paweł I Piotrowicz Romanow-Oldenburg-Schleswig-Holstein-Gottorp (urodzony w Sankt Petersburgu, 20 września [1 października] 1754 roku, zamordowany w Sankt Petersburgu, 11 [23] marca 1801 roku) herb
Córka Piotra III Fiodorowicza Romanow-Holstein-Gottorp [Karol Piotr Ulryk Oldenburg (-Schleswig-Holstein-Gottorp)] cesarza Rosji, księcia Schleswig-Holstein-Gottorp i Katarzyny II Aleksiejewnej "Wielkiej" Welf Askańskiej Anhalt-Zerbst-Dornburg (Zofii Augusty Fryderyki), cesarzowej Rosji.
Cesarz i Samodzierżca Wszechrusi od 6 [17] listopada 1796 roku do 11 [23] marca 1801 roku, protektor Zakonu Maltańskiego od 10 września do 7 listopada, wielki mistrz Zakonu Maltańskiego od 7 listopada 1798 roku do 23 marca 1801 roku, hrabia Oldenburga od 1 lipca 1773 roku do 14 grudnia 1773 roku, król Kartlii i Kachetii od stycznia do 23 marca 1801 roku.
Tytulara: Paweł I cesarz i samodzierżca Wszechrusi, wielki książę Rusi, moskiewski, kijowski, włodzimierski, nowogrodzki, car kazański, car astrachański, car Polski, car syberyjski, car Chersonezu Taurydzkiego, car gruziński, pan Pskowa, wielki książę smoleński, litewski, wołyński, podolski i fiński, książę estoński, inflancki, kurlandzki i semigalski, żmudzki, białostocki, karelski, twerski, jugorski, permski, wiacki, bułgarski i innych, pan i wielki książę Niżnego Nowogrodu, czernihowski, riazański, połocki, rostowski, jarosławski, biełozierski, udorski, obdorski, władca czernihowski, riazański, połocki, rostowski, jarosławski, biełozierski, udorski, obdorski, kondyński, witebski, mścisławski, iwerski, kartaliński i kabardynski, armeński, dziedziczny pan i mistrz czerkieski, władca Turkiestanu, dziedzic Norwegii, książę Szlezwiku-Holsztynie, Stormarn, Dithmarschen i Oldenburga, etc. etc.
W Sankt Petersburgu 29 wrzesnia [10 października] 1773 roku poślubił Natalię Aleksiejewną [Wilhelminę Luisę Reginar (Pépinnide-Caroling-Reginar) von Hessen-Darmstadt] (urodzona w Prenzlau, 25 czerwca 1755 roku, zmarła w Sankt Petersburgu, 26 kwietnia 1776 roku), córkę Ludwika IX Reginar (Pépinnide-Caroling-Reginar), landgrafa Hesji na Darmstadt i Henrietty Karoliny Wittelsbach, córki Christiana III Wittelsbacha, księcia Palatynatu-Zweibrücken. W Sankt Petersburgu 26 września [7 października] 1776 roku poślubił Marię Fiodorowną [Zofię Dorotę Württemberg] (urodzona w Szczecinie, 25 października 1759 roku, zmarła w Pawłowsku, 5 listopada 1828 roku), córkę księcia Fryderyka Eugeniusza von Württemberg i Fryderyki Doroty Zofii Hohenzollern von Brandenburg-Schwedt, córki Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna, margrabiego Brandenburgii na Schwedt.
Wgłębiając się w biografię Pawła I Romanowa, można zauważyć, że rzeczą najbardziej charakterystyczną dla panowania tegoż władcy były zabiegi likwidacji wprowadzonych przez jego matkę Katarzynę II wszelakich postanowień, dekretów. Można śmiało powiedzieć, że nienawidził on matki do tego stopnia, że przekładał tą nienawiść nad sprawy kraju, sprawy ojczyzny. Pawła I cechowało także wielkie okrucieństwo, brak konsekwencji w polityce oraz trudne do zniesienia zamiłowanie otaczania się wojskiem, któremu poświęcał bardzo dużo czasu (na uwagę szczególnie zasługują liczne reformy dotyczące wojska). Zapisał się także w historii rzeczą chwalebną, wypuszczał uwięzionych Polaków z rosyjskich więzień (m.in. Tadeusza Kościuszkę), choć raczej nie do końca taki czyn był kierowany litością, dobrym sercem. Miało to raczej także podłoże zerwania z ładem, który wprowadziła Katarzyna II.
Historycy do dziś spierają się nad kwestią ojca tegoż cara. Paweł Piotrowicz urodził się w 1754 roku, oficjalnie jako syn Piotra III i Katarzyny II. Ojcostwo Piotra III nie było jednak pewne. Kolportowano pogłoski, iż faktycznym ojcem Pawła był hrabia Sergiej Sałtykow, jeden z wielu kochanków Katarzyny "Wielkiej". Wśród opinii różnych naukowców brani są pod uwagę kochankowie Katarzyny II, m.in. Stanisław Antoni August Poniatowski. Choć Paweł w ogóle z wyglądu nie był podobny do swojego ojca Piotra, to trudny charakter, nieciekawa umysłowość oraz wielkie zamiłowanie do wojska niektórym naukowcom wystarczą do sądzenia, iż to jednak ojcem był Piotr. Według innych plotek, rzeczywistym dzieckiem Katarzyny była Aleksandra Branicka, którą zaraz po urodzeniu cesarzowa Elżbieta zamieniła na niemowlę płci męskiej niewiadomego pochodzenia Katarzyna II sama świadomie szerzyła wersje o pochodzeniu swego syna z nieprawego łoża. W ten sposób jej wątpliwe prawa do tronu rosyjskiego rosły, cudzołóstwo maskowało carobójstwo. Wielki książę został ochrzczony 25 września (6 października). Matka nie spieszyła się, aby poznać syna. Zobaczyła go dopiero po czterdziestu dniach od momentu narodzin. Po raz drugi ujrzała go z końcem roku, po raz trzeci po Wielkanocy w roku następnym.
Następca tronu był przedmiotem wielu targów i zabiegów politycznych. Cesarzowa Elżbieta zaangażowana w wojnę przeciwko Prusom rozważała różne rozwiązania. Na dworze sądzono, pod wpływem sympatii Piotra III dla Fryderyka II, zmieni swą decyzję w sprawie następstwa tronu, także Paweł będzie jej bezpośrednim spadkobiercą.
Wychowanie małego Pawła powierzono cesarzowej Elżbiecie oraz Nikicie Pawinowi. Od 1761 roku za wychowanie Pawła odpowiedzialny był Nikita Panin, polityk rosyjski, w pewnym okresie bliski współpracownik cesarzowej Katarzyny II, minister spraw zagranicznych Rosji w latach 1764-1780, zastępca wielkiego mistrza Wielkiej Loży Prowincjonalnej Iwana Perfiljewicza Jełagina, który reprezentował interesy młodego carewicza w skomplikowanej walce koterii na dworze. Panin prowadził edukację Pawła w duchu opozycyjnym wobec Katarzyny II. Nie raz poruszano "buntownicze" tematy na lekcjach z następcą tronu. W latach młodzieńczych przyszły car był świadkiem wielkich wydarzeń na dworze rosyjskim, różnych roszad na tronie carskim czy też zamachów stanu, które wpisały się już na stałe do Historii Rosji. Przede wszystkim największy głos w licznych podstępnych spiskach miała Katarzyna. Między innymi to ona nasłała morderców, aby zabili Piotra III. Sama zaś oświadczyła oficjalnie, że powodem śmierci małżonka był atak hemoroidów.
Ośmioletni Paweł był świadkiem przewrotu pałacowego w 1762 roku. W roku 1772 zwolennicy Pawła żywili nadzieję, że Katarzyna przekaże tron swemu następcy. Carewicz skończył 18 lat i osiągnął wiek dojrzały. Nadzieje okazały się płonne i walka rozmaitych frakcji toczyła się nadal. Jednym w powodów takiego stanu rzeczy było przeświadczenie, że stan tymczasowy z 28 czerwca 1762 roku się nie skończył, a Katarzyna nie miała legitymacji prawnej do sprawowania władzy. "Stronnictwo" Pawła Piotrowicza brało czynny udział w tej walce. Cesarzowa chcąc je osłabić najpierw ożeniła syna z Wilhelminą Hessen-Darmstadt, a potem wykorzystując małżeństwo syna i fakt jego pełnoletności odsunęła od niego wychowawcę. Droga do tronu wielkiego księcia nie była łatwa. Musiał walczyć nie tylko z matką i plotkami o swym nieprawym pochodzeniu, ale także z licznymi samozwańcami podającymi się za niego lub za ojca Piotra III.
Paweł zaś odsuwany od tronu przez Katarzynę, która nie chciała słyszeć nawet o swojej roli jako regentki syna, musiał długo czekać na władzę. Katarzyna knuła nawet zamiar morderstwa niewygodnego syna. Stosunki w rodzinie nie układały się najlepiej, a dowiedzą o tym późniejsze działania wymierzone przeciw Katarzynie. Nie można też powiedzieć, że Paweł a Katarzyna to były dwa przeciwieństwa, choć wspólnych ideałów też nie mieli dużo. Łączyła ich tylko nienawiść do rewolucji jaka miała miejsce we Francji. Paweł nawet w przyszłości wyda rozporządzenia o zakazie używania słów "klub", "rada", "reprezentanci" co było ściśle związane z wrogim nastawieniem do jakobinów.
Okres młodzieńczy w większości spędził w Gatczynie niedaleko Petersburga, gdzie zajmował się swoją największa pasją wciąż musztrując wojska i urządzając defilady. W późniejszych latach, kiedy będzie posiadał tytuł Imperatora Rosji, jego zamiłowanie będzie bardziej widoczne, wręcz ortodoksyjne. Świadczyć będzie o tym nadmierna troska cesarza o moralną czystość armii, o ich strój, o polepszenie wyżywienia, unowocześnienia artylerii oraz zwiększeniu jej manewrowości.
Jako następca tronu Paweł był wyrazicielem idei głoszonych przez jego preceptorów. Panin namawiał swego wychowanka do zreformowania ustroju państwowego Rosji na zasadach konstytucyjnych. Proponował wprowadzić wolność polityczną opartą głównie na władzy senatu. Senatowi podlegałyby zgodnie z hierarchią zgromadzenia szlacheckie, guberniane lub okręgowe i powiatowe. Senat w myśl nowej konstytucji byłby obdarzony pełnią władzy ustawodawczej, cesarzowi pozostałaby władza wykonawcza z prawem zatwierdzania omawianych i przyjętych przez senat ustaw. Jednocześnie wielki książę stworzył w Gatczynie "pocieszne pułki" - organizację wojskową opartą na pruskim drylu i okrutnej musztrze, które kierują go bardziej w stronę tych idei, jakie wprowadzi, gdy zostanie cesarzem. W stronę centralizmu i bezwzględnego samowładztwa.
U progu swego panowania Paweł I dokonał swoistego aktu zemsty na swej matce. Wydobyto z grobu ciało Piotra III i położono je obok zwłok Katarzyny II. Paweł I demonstracyjnie oddawał hołd cesarskiej parze, zwłaszcza ojcu. Koronacja na imperatora Rosji odbyła się 5 kwietnia?/16 kwietnia 1797 w Moskwie. U boku cesarza pojawili się nowi ludzie, pochodzący głównie z niższych warstw społecznych. Błyskawiczną karierę zrobił hrabia Aleksiej Arakczejew, później generał armii Imperium Rosyjskiego, minister wojny Rosji oraz jeden z najbliższych współpracowników Aleksandra I w drugim okresie jego rządów. Ci, którzy zaznali łaski cesarza żyli w ustawicznym strachu. Nastały rządy terroru. Nawet najmniejsze przewinienie mogło zakończyć się zesłaniem albo śmiercią. Paweł I ogłosił powszechną amnestię. Jedną z pierwszych decyzji Pawła I, jako imperatora Rosji, było zwolnienie z twierdzy w Petersburgu generała Tadeusza Kościuszki. Wolność tę Kościuszko opłacił zresztą przysięgą wiernopoddańczą. Paweł I i Kościuszko zaprzyjaźnili się nawet, a monarcha chciał podarować polskiemu generałowi 1000 "dusz". Kościuszko uprosił o zamianę ich na 60 tysięcy rubli. Był to, na ówczesne czasy, wielki majątek, a Kościuszko dzięki niemu mógł wyjechać po raz drugi do Ameryki, skąd jednakże po kilkunastu miesiącach wrócił do Europy, zamieszkując w Paryżu, a następnie w Szwajcarii. Oprócz Kościuszki uwolniono także pisarza Mikołaja Nowikowa. Szczególne względy okazywano gnębionemu przez Katarzynę II, Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Cesarz wypłacał mu pensję i obdarowywał prezentami - otrzymał od cara karetę, sobolowe futro i 60 tysięcy rubli na dalszą drogę życia. W zamian za złożoną przez Kościuszkę przysięgę wiernopoddańczą, Paweł I uwolnił też 20 000 Polaków, którzy poszli w niewolę w wyniku insurekcji kościuszkowskiej, wojny z 1792 roku, a nawet jeszcze konfederacji barskiej. Oprócz naczelnika Insurekcji wolność odzyskali też m.in. ostatni przywódca powstania Tomasz Wawrzecki, b. poseł inflancki i sekretarz Kościuszki, poeta Julian Ursyn Niemcewicz, były marszałek wielki litewski i minister spraw zagranicznych w rządzie powstańczym Ignacy Potocki oraz przywódca insurekcji warszawskiej, pułkownik Jan Kiliński.
Paweł I Romanow był bardzo pracowitym monarchą. Podczas swojego panowania wydał 2200 różnych dekretów (średnio 40 na miesiąc). Dotyczyły one przede wszystkim zmian godzących w ludzi związanych z Katarzyną. Wielki cios poniosła szlachta, której odebrano przywileje nadane przez Katarzynę z 1785 roku. Imperator wydawał nawet najbardziej bzdurne dekrety, kierując się nienawiścią do matki. Jednym z takich decyzji było zmniejszenie liczby guberni z 50 do 44, tylko dlatego, że poprzedni podział był ustanowiony przez Katarzynę II. Paweł także zadbał o to, aby więcej kobieta nie mogła z taką łatwością zasiąść na tronie rosyjskim. Zniósł on zasadę nadaną przed Piotra I Wielkiego z roku 1722 o następstwie tronu, a sam rozporządził (5 kwietnia 1797 roku) aby prawo dziedziczenia opierało się przede wszystkim na zasadzie pierworództwa, zaś kobiety mogły zasiąść na tronie tylko w wypadku, wygaśnięcia linii męskiej.
Najważniejszym posunięciem w sprawach gospodarki wewnętrznej było wydanie przez Pawła I manifestu, ograniczającego pracę pańszczyźnianą chłopów na rzecz obszarników do trzech dni w tygodniu. Pozostałe 3 dni mieli poświęcać na pracę na własnej ziemi, zaś niedziela miała być wolna od pracy. Posunięcie to zasadniczo ulżyło doli pańszczyźnianych chłopów rosyjskich. Monarcha wydał ponad 2 tysiące aktów prawnych. Średnio 40 ustaw, dekretów i rozporządzeń miesięcznie regulowało sprawy wewnętrzne państwa. Dekret gonił dekret. Nieustannie wprowadzane były inowacje. Reorganizowano już zmienione struktury. Nowy władca walczył z nadużyciami w administracji. Do zbuntowanych regionów wysyłał zaufanych i wiernych sobie dygnitarzy. Rozbudował aparat policji. Policyjna inwigilacja stała się wszechobecna. Wielką miłością Pawła była armia. Dokonał reorganizacji jej struktur. Bezwzględnie tępiono pijaństwo, rozpustę i grę w karty. Żołnierzy dręczono i bito. W 1800 roku 88 osób otrzymało karę śmierci zamienioną na wychłostanie knutem, piętnowanie i zesłanie na ciężkie roboty. W ramy wychowania wojskowego wkroczyła etyka rycerska. Wprowadzono nowe szarże i rangi. Utworzono nowe formacje jazdy. Po raz pierwszy założono dom dla sierot po byłych wojskowych (dla 1000 chłopców i 250 dziewcząt). Zmiany zapoczątkowane przez Pawła, a rozwinięte przez jego następców, stały się fundamentem nowoczesnej armii rosyjskiej. Imperator został mistrzem i protektorem Zakonu Kawalerów Maltańskich. Sympatyzował z jezuitami. Otworzył w Petersburgu wyższe kolegium duchowne.
W sprawach polityki zagranicznej Paweł I kontynuował działania matki, Katarzyny II. W roku 1798 Rosja zawarła przymierze z Anglią, Austrią, i Turcją przeciw rewolucyjnej Francji, (II koalicja antyfrancuska), wypowiedział wojnę rewolucyjnej Francji. Było to spowodowane przede wszystkim licznymi sukcesami Napoleona Bonapartego. Część wojsk przetransportowana została na statkach floty czarnomorskiej na Sycylię, skąd zaatakowały one południową Italię. Większe oddziały, pod dowództwem feldmarszałka Aleksandra Suworowa, zajęły całą francuską, północną Italię i przez Alpy przebiły się nad Ren. Jeszcze inne oddziały rosyjskie, wraz z Anglikami, wzięły udział w desancie morskim na Holandię. Na wszystkich tych trzech frontach sojusznicy faktycznie pozostawili Rosjan bez wsparcia ze swej strony i rozgoryczony Paweł I wycofał swe wojska ekspedycyjne do Rosji. Paweł I kontynuował także politykę matki na Kaukazie Południowym. W 1801 roku, kilka miesięcy po śmierci króla Kartlii i Kachetii Jerzego XII, wcielił jego królestwo (rosyjski protektorat od czasu zawarcia traktatu gieorgijewskiego w 1783 roku) do Rosji, przekształcając je w zwykłą gubernię Imperium Rosyjskiego.
Bezwzględne i szaleńcze rządy Imperatora, zrodziły już u progu jego rządów opozycję, której celem było obalenie tyrana w obronie własnych interesów. Na czele opozycji stał Piotr Pahlen, gubernator wojskowy Petersburga. W zamysłach opozycjonistów bardziej przychylnym carem byłby syn Pawła, Aleksander. Wystarczyło przeprowadzić jedynie zamach stanu. Co więcej, nawet nie trzeba było starać się po zamachu manipulować sytuacją tak, aby to Aleksander zasiadł na tronie, gdyż Paweł wydał (wspomniane nieco wyżej) rozporządzenie, w którym władze w państwie po śmierci władcy przechodzi na syna lub w ostateczności córkę. Romanow nawet rozmawiał z Pahlenem o szykowanym spisku, wiedział że jego dni są policzone. Kilka dni później (23 marca 1801 roku) za zgodą przyszłego cara Aleksandra (syna Pawła) wraz z głównymi spiskowcami (Piotr Pahlen, Nikita Panin, August Bennigsen, Płaton Zubow) zamordowano Imperatora Rosji, Pawła I Romanowa.
Paweł I nie był lubiany przez szlachtę i arystokrację rosyjską za próby umniejszenia ich przywilejów, niespodziewane dymisje i poniżanie podwładnych. Car uważał arystokratów za osoby dekadenckie i skorumpowane. Zamierzał przekształcić tą klasę społeczną w zdyscyplinowaną i lojalną kastę, przypominającą trochę średniowieczne zakony rycerskie. Tych, którzy nie podzielali wizji monarchy, odstawiał na margines. Los taki spotkał wielu rosyjskich marszałków i generałów. Natomiast wielką sympatię władcy zyskali ci, którzy zapalili się do idei nowoczesnego rycerza, m.in. generał Michaił Kutuzow, generał Aleksiej Arakczejew i minister spraw zagranicznych Fiodor Rostopczyn. Już w latach 1797-1799 rozwijała się konspiracja przeciw imperatorowi. Uczestniczyli w niej: następca tronu Aleksander, jego żona Elżbieta Aleksiejewna, Adam Jerzy Czartoryski, Nikołaj Nowosilcow, Piotr Stroganow, Wiktor Koczubej i inni. Główne role w konspiracji grali kurlandzki Niemiec, gubernator wojskowy Petersburga Peter Ludwig von der Pahlen, były kanclerz Nikita Panin, generał Nikołaj Zubow i admirał hiszpańskiego pochodzenia Jose de Ribas. 14 grudnia 1800 roku, de Ribas zmarł, być może otruty przez von der Pahlena, w wyniku podejrzeń o zamiar dekonspiracji spisku.
Nie było to działanie zorganizowane i nie było realnym zagrożeniem dla władcy, ale stało się dla niego istotnym sygnałem ostrzegawczym. W nocy 23 marca 1801, do sypialni cara wpadła grupa zdymisjonowanych oficerów, z generałem pochodzenia niemieckiego Levinem Augustem von Bennigsenem i generałem pochodzenia gruzińskiego Władimirem Jaszwilem na czele, którzy po opanowaniu Zamku Michajłowskiego, wyciągnęli Pawła zza zasłony za którą się ukrył i próbowali nakłonić go do podpisania swojej abdykacji na rzecz syna. Gdy odmówił, został ugodzony mieczem, po czym uduszony przez kapitana Jakowa Skariatina i zadeptany na śmierć.
Spiskowcy odnaleźli przebywającego w pałacu 23-letniego syna Pawła, Aleksandra. Nikołaj Zubow poinformował młodzieńca o tym, że właśnie został nowym carem, po czym rzucił mu krótkie, żołnierskie: "Czas dorosnąć. Idź i rządź!".
Po śmierci Pawła I w 1801 roku, tron objął jego syn 23-letni Aleksander I Pawłowicz.
Odrzucony i zamordowany przez arystokratów Paweł znalazł uznanie w oczach swojego ludu. Lokalnie dochodziło nawet do przypadków czczenia zamordowanego imperatora jako świętego.
Po śmierci pierwszej żony Wilhelminy Hessen-Darmstadt, która po przejściu na prawosławie przyjęła imię Natalia Aleksiejewna Romanowa, car Paweł ożenił się po raz drugi. Tym razem jego żoną została Zofia Dorota Wirtemberska, czyli Maria Fiodorowna. Para doczekała się 10 dzieci.


Żródła:
Paweł I Romanow w "WikipediA"
PAWEŁ I ROMANOW - szaleniec na tronie w "Serwis Historyczny - Historia Rosji"
SMUTNY KONIEC DOBREGO CARA autor: Przemyslaw Kmieciak
13-04-2021
30-01-2020