Jerzy "Pobożny" Hohenzollern (urodzony na zamku w Ansbach, 4 marca 1484 roku, zmarł na zamku w Ansbach, 27 grudnia 1543 roku) herb
Syn Fryderyka V "Starszego" Hohenzollerna, margrabiego brandenburskiego na Ansbach, księcia Bayreuth i Zofii Jagiellonki, córki Kazimierza IV Jagiellończyka, króla Polski, wielkiego księcia Litwy.
Margrabia Brandenburgii na Ansbach, książę karniowski od 1523 roku do 27 grudnia 1543 roku, pan Buminina od 1526 roku do 27 grudnia 1543 roku, książe niemodliński od 27 marca 1532 roku do 27 grudnia 1543 roku, książę Tarnowskich Gór, książę raciborski i książe opolski jako Jerzy I od 27 marca 1532 roku do 27 grudnia 1543 roku, książę opawski od 1523 roku do 27 grudnia 1543 roku, książę bytomski od 1526 roku do 27 grudnia 1543 roku, regent Węgier od 13 marca 1516 roku do 11 grudnia 1521 roku.
Tytulara: Jerzy, z łaski Bożej margrabia brandenburski, książę na Śląsku raciborski i karniowski, w Prusiech szczeciński, pomorski, kaszubski, wendejski itd., burgrabia norymberski i książę Rugii
W Gyuli, 21 stycznia (per procura), 22 lipca (pro futuro) 1509 roku poślubił Beatrycze Frangepán (Frankepán) (urodzona około 1480 roku, zmarła na zamku Gyula, albo w 1510 roku, przed 27 marca, albo w 1524 roku), córkę Bernardina (Bernát) Frangepan, hrabiego de Veglia, Modrus i Luisy Marzano d'Aragona, córki Giovanni Francesca Mariano/Marino, I księcia di Rossano, III księcia di Sessa, I księcia di Squillace, hrabiego di Carinola, seniora di Palazzo San Gervasio, wielkiego admirała Królestwa Neapolu. W Oleśnicy, 9 stycznia 1525 roku poślubił Jadwigę Podiebrad (urodzona na zamku w Oleśnicy, 12 czerwca 1508 roku, zmarła na zamku legnickim, 28 listopada 1531 roku), córkę Karola I Podiebrad, księcia oleśnickiego i Anny Piastównej, córki Jana II "Dobrego" Piasta, księcia żagańskiego. W Freibergu, 25 sierpnia 1533 roku poślubił Amelię Wettin (urodzona we Freibergu, 27 lipca 1516 roku, zmarła na zamku w Ansbach, 9 kwietnia 1591 roku), córkę Henryka "Pobożnego" Wettina, księcia saskiego na Miśni i Osterlandzie i Katarzyny Nikloting, córki Magnusa II Nikloting, księcia meklemburskiego na Schwerinie i Güstrowie.
Urodził się w Ansbachu jako czwarte dziecko, a drugi syn Fryderyka Hohenzollerna, margrabiego brandenburskiego na Ansbach, i jego żony Zofii Jagiellonki, córki Kazimierza Jagiellończyka. Był siostrzeńcem Zygmunta I "Starego" Jagiellona, króla Polski, wielkiego księcia Litwy.
Początkowo przeznaczono go do kariery kościelnej i w 1498 roku dzięki staraniom ojca został wybrany kanonikiem w Würzburgu, porzucił jednak stan duchowny. Od 1506 roku przebywał na Węgrzech, gdzie dzięki małżeństwu z wdową po nieślubnym synu króla Macieja Korwina wszedł w posiadanie pokaźnych dóbr, które jednak później (w obawie przed najazdem tureckim) spieniężył.
W wieku około 20 lat został wysłany przez rodziców na dwór wuja Władysława II Jagiellończyka, króla Czech i Węgier. Przy jego poparciu ożenił się z Beatrycze Frangepani, wdową po Janie Korwinie. Wkrótce po jej śmierci odziedziczył na Węgrzech ogromną fortunę. W obawie przed tureckimi najazdami sprzedał dobra. W 1512 roku przybył wraz z królem na Śląsk. Przy mediacji wuja, króla czesko-węgierskiego Władysława II, został objęty układem sukcesyjnym zawartym w 1512 roku między Jana II "Dobrego" i księcia raciborskiego Walentyna, co gwarantowało mu dziedziczenie po ich bezpotomnej śmierci. W tymże roku Władysław mianował go wychowawcą oraz opiekunem swojego małoletniego syna Ludwika II, od 1516 roku króla Czech i Węgier. Po ich bezpotomnej śmierci miał zostać ich spadkobiercą. Innych pretendentów do spadku zadowolił żeniąc ich ze swymi siostrami lub obiecując wypłatę pieniędzy.
Przyczynił się do wyboru brata Albrechta w dniu 13 lutego 1511 roku na wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego. Później miał duży udział w doprowadzeniu do zakończenia wojny Zakonu z Polską. Razem z księciem legnickim Fryderykiem "Wielkim" uczestniczył w przygotowaniu traktatu krakowskiego z 1525 roku: "W imię Trójcy Świętej i niepodzielnej. My, Jerzy, z łaski Bożej margrabia brandenburski, książę na Śląsku raciborski i karniowski, w Prusiech szczeciński, pomorski, kaszubski, wendejski itd., burgrabia norymberski i książę Rugii, oraz Fryderyk z tejże łaski książę legnicki i brzeski oraz starosta Śląska...".
Po śmierci w 1516 roku króla Władysława II został opiekunem jego syna i następcy króla Ludwika II. Za jego zgodą kupił w 1523 roku księstwo karniowskie za prawie 60 tys. guldenów. Na początku 1526 roku monarcha zgodził się na przejęcie przez niego w lenne władanie ziemi bytomskiej i bogumińskiej na podobnych prawach, jak książę opolski Jan II "Dobry". Gwarantowało mu to dziedziczenie tych ziem przez dwóch męskich potomków. W dniu 30 kwietnia 1526 roku wydał wraz z księciem Janem II akt wolności górniczej dla gwarków, którzy przybywali w okolice wsi Tarnowice, na północ od Bytomia. Najbardziej znaczącym było wydanie 16 i 18 listopada 1528 roku w języku czeskim, niemieckim i polskim, liczącego 72 artykuły "Ordunku Górnego" (niem. Bergordnung, czes. Horní řád). Porządkował on wszystkie prawa i obowiązki dotyczące prowadzonych prac górniczych. W dokumencie tym wspomniano też po raz pierwszy nazwę nowej osady - Tarnowskie Góry (czes. Tarnovské Hory, niem. Tarnowitz). Na jej okolice przypadało 9 razy więcej nadań górniczych niż na starszy i bardziej uprzywilejowany Bytom. Dla przyspieszenia rozwoju tych ziem sprowadzał doświadczonych górników z rodzinnej Frankonii, a także z Turyngii.
Za jego zgodą w 1523 zakupił księstwo karniowskie, a z początkiem 1526 roku otrzymał od króla w lenno ziemię bytomską. Uczestniczył w przygotowaniu traktatu krakowskiego podpisanego 8 kwietnia 1525 roku i na podstawie jego ustaleń uzyskał włączenie do sukcesji w lennie pruskim po wygaśnięciu linii Albrechta, wg. punktu 9 i 11 traktatu. W tym samym czasie przyjął pod wpływem brata wyznanie luterańskie. Po śmierci w 1527 roku margrabiego Kazimierza został posiadaczem Frankonii Środkowej wraz z tytułem margrabiego brandenburskiego na Ansbach. Objął również opiekę nad małoletnim bratankiem Albrechtem Alcybiadesem. Z kolei po bezpotomnym zgonie księcia opolsko-raciborskiego Jana II, który nastąpił 27 marca 1532 roku, zgodnie z układami z 1512 roku otrzymał od króla Ferdynanda I w lenno księstwo opolsko-raciborskie na Dolnym Śląsku. W 1541 roku dokonał z bratankiem nowego podziału terytoriów rodzinnych, zgodnie z którym zatrzymał Środkową Frankonię z Ansbach.
Po bezpotomnej śmierci króla Ludwika II pod Mohaczem w 1526 roku nowy król Czech Ferdynand I Habsburg niechętny Hohenzollernom postanowił unieważnić układy zawarte między Jerzym a księciem Janem II. Kłopoty finansowe skłoniły Ferdynanda w 1531 roku do zawarcia, przy pośrednictwie polskiego króla Zygmunta I "Starego", kompromisu. Jerzy miał otrzymać księstwo opolsko-raciborskie tylko tytułem zastawu, do czasu wypłaceniu mu przez króla Czech pożyczonych wcześniej prawie 200 tys. guldenów. Ziemię bytomską miało prawo dziedziczyć dwóch męskich potomków, a bogumińską trzech. Niekwestionowane pozostały prawa Jerzego do księstwa karniowskiego. Dopiero dwa lata po śmierci księcia Jana II (1532 roku) i po wywiezieniu z zamku opolskiego wszystkich skarbów Ferdynand I oddał księstwo opolsko-raciborskie w ręce Jerzego.
W 1532 roku schedę po Janie II "Dobrym" przejmuje Jerzy Hohenzollern m.in. margrabia Ansbachu i założyciel Tarnowskich Gór.
W dniu 8 sierpnia 1534 roku wybuchł w Tarnowskich Górach bunt górników przeciwko rządom urzędników margrabiego, którzy lepsze prace dawali przybyszom z Frankonii, a gorsze miejscowym. Uwolniono wcześniej uwięzionych, zdemolowano urządzenia w kilku kopalniach i hutach, rabowano domy niektórych mieszczan i urzędników. Zamieszki stłumiono przy pomocy wojska. Dla uspokojenia sytuacji władze górnicze zobowiązywały się do przekazywania pieniędzy z kasy brackiej (forma kasy pomocy społecznej) na szpital. Przywódców buntu wygnano i zakazano im powrotu. Podobna sytuacja miała także miejsce w Bytomiu.
Na prośbę mieszczan bytomskich Urząd Zwierzchni z Wrocławia oraz sam Ferdynand I aktem wydanym w Pradze 18 maja 1534 roku potwierdzili dawne przywileje Bytomia. Zakup przez mieszczan bez zgody margrabiego podmiejskiej osady Dąbrówki, uznał Jerzy za złamanie swych praw i nałożył na miasto karę. W zawartej ugodzie pośredniczył król Zygmunt I "Stary". Karę obniżono o połowę. Margrabia nie traktował Bytomia i Tarnowskich Gór jednakowo. Niektórzy historycy twierdzą, że założenie tej drugiej osady odbyło się z inicjatywy Jerzego i miało na celu szkodzenie interesom Bytomia. W listach posługiwał się tytułem księcia Tarnowskich Gór (niem. Herzog von Tarnowitz) pomijając tytuł pana Bytomia, którego podobno w ogóle nie używał. W 1541 roku interweniował w spór Bytomia i Tarnowskich Gór o dochody z wag. Nakazał dzielić sumy przynależne do tej pory bytomianom po połowie z tarnogórzanami.
Jako gorliwy protestant popierał na swych ziemiach ewangelików, ale nie szykanował katolików. Na sejmie w Augsburgu w 1530 roku miał stwierdzić, że "złożyłby raczej swoją głowę pod topór katowski, niżby odstąpił od słowa Bożego". Już wpółcześni zwali go POBOŻNYM, a to zarówno przez wzgląd na gorliwie wyznawaną wiarę protestancką, jak i dla tolerancji, jaką przejawiał w stosunku do katolików zamieszkujących jego ziemie.
W 1543 roku tuż przed śmiercią nadał burmistrzowi i rajcom bytomskim prawo pierwokupu dóbr po mieszczanach zmarłych bez spadkobierców. W tym samym roku połączył parafie NMP i Św. Małgorzaty.
Z trzech ożenków pozostawił kilka córek i tylko jednego syna, Jerzego Fryderyka (zmarł w 1603 roku), późniejszego pana Bytomia i księcia raciborskiego.
Zmarł 27 grudnia 1543 roku na zamku w Ansbach i został pochowany w krypcie Margrabiów (Gruft des Markgrafen) w kościele klasztornym cystersów w Heilsbronn.
Żródła:
Jerzy Hohenzollern-Ansbach w "WikipediA"
PANOWIE NIEMODLINA w "ZAMEK W NIEMODLINIE"
"HOHENZOLLERNOWIE XV-XIX w. - ELEKTORZY BRANDENBURSCY"- autor: Przemysław Jaworski - 2018
"MONETY KSIĄŻĄT KARNIOWSKICH" - Katalog 1497-1997 - autor: Piotr Kalinowski, 2009
Georg, margrave de Brandemburgo-Ansbach w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
19-01-2023
31-12-2021
02-02-2020