Grzegorz IX
Ugolino di Conti (urodzony w Anagnii, około 1167 roku, zmarł w Rzymie, 22 sierpnia 1241 roku) herb Syn Tristana di Conti, hrabiego di Segni. Papież, Biskup Rzymu, Wikariusz Jezusa Chrystusa, Następca i Książe Apostolski, Najwyższy Biskup Kościoła, Patriarcha Świata od 19 marca 1227 roku do 22 sierpnia 1241 roku. Całkowicie odziedziczył tradycje jakie pozostawili po sobie Grzegorz VII i jego wuj Innocenty III. W pełni kontynuował ich politykę papieskiej przewagi. Przypominał wuja jeśli chodzi o biegłą znajomość prawa, sprawność w prowadzeniu dyplomacji i bezkompromisowość. O tym, jak bardzo burzliwe były to czasy, najlepiej świadczy język, którym posługiwali się zarówno cesarz, jak i papież w walce, jaką toczyli przez wiele lat. Fryderyk II nazywał papieża "burzycielem pokoju, faryzeuszem i antychrystem", natomiast Grzegorz IX odwzajemnił się mu, określając go "bluźniercą, apokaliptyczną bestią i wysłannikiem antychrysta". Zaczął naukę w szkole biskupiej w Anagni, później studiował prawo na Uniwersytecie w Bolonii i teologię na Uniwersytecie w Paryżu. Po studiach został papieskim kapelanem i członkiem papieskiej rady. Był bratankiem Innocentego III, który mianował go w grudniu 1198 roku kardynałem-diakonem Św. Eustachego w Rzymie, a potem 30 kwietnia 1206 roku kadynałem-biskupem Ostii. W 1199 roku został wysłany do południowych Włoch, gdzie pośredniczył w negocjacjach między frakcjami, którzy chcieli ustanowić regencję w królestwie Sycylii nad maloletnim królem Fryderykiem II. Frakcjom przewodzili: Marcovaldo di Anweiler, zwolennik cesarza Henryka VI oraz Gualtieri di Palearia, kanclerz królestwa Sycylii. W 1217 roku został protektorem zakonu franciszkanów w Kurii Rzymskiej. Następnie zostaje dziekanem Św. Kolegium Kardynałów po śmierci kardynała Niccolo de Romanis (prawdopodobnie pod koniec 1218 roku). W latach 1207-09 był legatem papieskim w Niemczech i Francji, a 1217-1219 i od 1221 roku w północnych Włoszech (Lombardii, Toskanii). Dziekan Świętego Kolegium Kardynalskiego od 1219 roku. Był silną osobowością i świadomym bojownikiem o prawa Kościoła. Łączyła go bliska przyjaźń z Franciszkiem z Asyżu, na którego prośbę stał się głównym protektorem zakonu franciszkańskiego. Ustanowił też reguły dla żeńskiej gałęzi tego zakonu, klarysek i dla Trzeciego Zakonu. Kanonizował w 1232 roku Antoniego Padewskiego, a w 1236 roku landgrafinię Elżbietę z Turyngii, pierwszą niemiecką członkinię Trzeciego Zakonu. Podobnie troszczył się Grzegorz o powstały w tych czasach zakon dominikanów; w 1234 roku kanonizował jego założyciela, Dominika. W zakresie wewnętrzno-kościelnym zlecił papież w 1230 roku Rajmundowi z Pennaforte zebranie i ujednolicenie całego prawa kościelnego, które w fundamentalnym kształcie obowiązywało aż do 1918 roku w całym Kościele. Nad pontyfikatem tego papieża głównie zaciążył spór z cesarzem Fryderykiem II. Po wyborze 19 marca (11 kwietnia konsekrowany) 1227 roku na papieża przypomniał Fryderykowi II jego zobowiązanie do udziału w krucjacie. Cesarz wyruszył w 1227 roku z flotą do Brindisi, ale zachorował na febrę, więc zszedł na ląd. W wyniku stronniczej informacji papież był przekonany, że cesarz symulował chorobę, byle tylko pozbyć się zobowiązania, i dlatego w Anagni 29 września 1227 roku papież rzucił na niego ekskomunikę. Urażony cesarz podjął walkę z papieżem, szukając sojusznika królu angielskim. Wówczas papież ponowił ekskomunikę i obłożył interdyktem wszystkie miejsca pobytu cesarza. W odpowiedzi Fryderyk II wywołał, przy pomocy rodziny Frangipanich, rozruchy w Rzymie i Grzegorz IX musiał opuścić miasto i udać się do Perugii. Wkrótce cesarz wyruszył na okręcie do Palestyny, ogłaszając, że klątwa papieska jest nieważna. Wtedy papież zwolnił jego sycylijskich poddanych z przysięgi posłuszeństwa i obłożył klątwą rozpoczętą krucjatę. Ponowne przyłączenie się 20 lipca 1228 roku cesarza do wyprawy krzyżowej przyniosło mu upragniony sukces: w 1229 zawarty został z sułtanem układ, w myśl którego miejsca święte (z wyjątkiem meczetu Omara) miały należeć do chrześcijan, tak samo jak Nazaret i Betlejem. Poza tym drogi pielgrzymek do Jerozolimy miały być wolne od wszelkich wrogich napaści. Układ miał obowiązywać przez dziesięć i pół roku. Fryderyk II przerwał krucjatę na wieść o podboju przez Jana z Brienne jego posiadłości. Jednakże 17 marca cesarz wkroczył uroczyście do Jerozolimy, oświadczając, że jest gotów zawrzeć pokój z papieżem. Ponieważ jednak cesarz obłożony był klątwą, patriarcha Jerozolimy nałożył interdykt na miejsca święte. W Italii tymczasem doszło do zbrojnych starć, ponieważ cesarz nie zamierzał rezygnować z podbitych południowowłoskich posiadłości. Nad pertraktacjami, które prowadził papież z cesarzem, zawisł cień wzajemnej nieufności. Mimo to obiecał Fryderyk uznać kościelne roszczenia do Sycylii, co spowodowało zdjęcie z niego ekskomuniki. Po powrocie do Italii uznał suwerenność Państwa Kościelnego, dzięki czemu 30 lipca 1230 roku nastąpiło porozumienie z papieżem, a ekskomunika została zdjęta. Nowe walki rozgorzały dziewięć lat później, między Grzegorzem a Fryderykiem II, który przystąpił do tworzenia z Sycylii, Italii oraz Niemiec jednego państwa i kiedy to papież zaczął żywić obawę, iż cesarz zamierza również opanować Rzym. Papież w 1239 roku cesarz został ponownie ekskomunikowany, a ten w rewanżu zajął terytoria państwa kościelnego i zagrozili zajęciem Rzymu. Po zwycięstwie cesarza nad miastami lombardzkimi Grzegorz IX w 1237 roku utworzył z Genuą i Wenecją Ligę Morską, podważającą prawo Fryderyka II do Sycylii. Cesarz najechał Państwo Kościelne, a kiedy papież zwołał na Wielkanoc 1241 roku synod do Rzymu, zablokował drogi dojazdowe do Rzymu, zatrzymując większość prałatów i dwóch kardynałów, podążających na sobór. Wojska cesarskie rozpoczęły oblężenie Wiecznego Miasta. Dopiero na wieść o śmierci papieża, który zmarł z powodu upałów, Fryderyk II uznając, że walczył z Grzegorzem IX, a nie z Kościołem, przerwał oblężenie i wycofał się. Papieża pochowano w Bazylice św. Piotra. Założył uniwersytet w Tuluzie i objął protektorat nad Uniwersytetem Paryskim. Złagodził zakaz czytania pism Arystotelesa, pozwalając teologom na ich analizę. Grzegorz IX popierał franciszkanów, dominikanów, karmelitów i cystersów, czyli zakony zwalczające herezje. Na jego polecenie zebrano papieskie dekrety (Liber extra), tworząc jedno z podstawowych źródeł prawa kanonicznego, aktualne aż do XX wieku. Stworzył podlegającą bezpośrednio Stolicy Apostolskiej, instytucję inkwizycji, a do konstytucji o herezjach Excommunicamus włączył antyheretycką konstytucję cesarską, nakazującą palenie heretyków na stosie. Dzieło kościelnej inkwizycji powierzył dominikanom, których rozesłał po całej Europie. Inkwizytorzy zostali wyjęci spod jurysdykcji biskupów i poddani Stolicy Apostolskiej. Bratanek Innocentego III, papież Grzegorz IX, uczynił prześladowania heretyków, zapoczątkowane przez wuja, oficjalną misją Kościoła, ustanawiając w roku 1232 św. inkwizycję. "Obowiązkiem każdego katolika jest prześladowanie heretyków", ogłosił. Przez kolejne stulecia rzesze bezlitosnych inkwizytorów miały prowadzić kampanię terroru przeciwko każdemu, kto odszedł od oficjalnej nauki Kościoła lub ośmielił się ją podać w wątpliwość. Zachęcano katolików, pod groźbą ekskomuniki, do tropienia herezji we własnych szeregach. Dzieci zmuszano do zeznawania przeciwko rodzicom, matki przeciwko dzieciom. Każdy chowający do kogoś urazę mógł wnieść oskarżenie o herezję i skutecznie rozprawić się z wrogiem. Oskarżonych wleczono przed papieskich inkwizytorów, by w całkowitej tajemnicy odpowiedzieli na zarzuty. Nie dopuszczano świadków obrony, świadkowie zaś oskarżenia pozostawali anonimowi. Rzadko dochodziło do uniewinnienia, nie było też od wyroku sądu odwołania. Skazana przez inkwizycję ofiara przekazywana była władzom świeckim i palona na stosie. Aby wdrożyć działanie nowo powstałej św. inkwizycji, niemal przez rok cały Grzegorz IX osobiście ferował wyroki podczas otwartych posiedzeń. Wyznaczył też dwóch pierwszych naczelnych inkwizytorów Petera Seila i Wilhelma Arnalda, pionierów długiej linii, działających papieskim błogosławieństwem, katów, takich jak Tomasz de Torquemada, niesławny przewodniczący hiszpańskiej inkwizycji. Inny inkwizytor, Robert le Bougre, pojechał do Champagne we Francji, by osobiście zbadać zarzuty, jakoby miejscowy biskup pozwala, by na terenie jego diecezji pleniła się herezja. Przed sądem postawiono całe miasto i 180 ludzi, w tym biskupa, skazano na stos. Papieża Grzegorza IX łączyły przyjazne stosunki z biskupem krakowskim Iwonem Odrowążem, zawiązane w czasie wspólnych studiów na Uniwersytecie Paryskim. Możliwe, iż znając wysokie kwalifikacje moralne i intelektualne biskupa Iwona, po śmierci Henryka Kietlicza chciał widzieć Odrowąża na stolicy arcybiskupiej w Gnieźnie. Za pontyfikatu tego papieża misja pruska i litewska staje się jednym z ważniejszych problemów interesujących Stolicę Apostolską. Wiele uwagi poświęcał też Grzegorz IX sprawom ruskim. Pracę misyjną na tym terenie w latach 1228-1240 prowadzili głównie dominikanie polscy. Kres jej położył na pewien czas niszczący najazd Tatarów w 1240 roku. W celu przyspieszenia akcji misyjnej w Prusach Grzegorz IX popierał na tym terenie działalność Zakonu Krzyżackiego, sprowadzonego w 1226 roku przez księcia mazowieckiego Konrada, który osadził go w Ziemi Chełmińskiej, dla obrony polskich rubieży północnych przed napadam Prusów. Krzyżacy byli już wówczas wspólnotą całkowicie zdemoralizowaną, której przyświecały jedynie cele polityczne w postaci organizacji własnego państwa. Niebezpieczeństwo było tym większe, że zakon nie podlegał żadnej kontroli polskich czynników kościelnych. Misja pruska prowadzona dotąd środkami ewangelicznymi najpierw przez cystersów, a od 1230 roku przez dominikanów pod kierownictwem św. Jacka została zdominowana przez Krzyżaków, którzy w nawracaniu posługiwali się przede wszystkim ogniem i mieczem.USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zmianami)
Bogdan Pietrzyk