Święty Mikołaj I "Wielki" (urodzony w Rzymie, około 819/822 roku, zmarł w Rzymie, 13 listopada 867 roku)
Syn Teodora z Rzymu.
Papież, Biskup Rzymu, Wikariusz Jezusa Chrystusa, Następca i Książe Apostolski, Najwyższy Biskup Kościoła, Patriarcha Świata od 24 kwietnia 858 roku do 13 listopada 867 roku.
Spokrewniony z Leonem IV, był diakonem, a za Benedykta III pracował w kurii rzymskiej jako doradca papieski. Kiedy papież zmarł, wybrano kardynała Hadriana, który odmówił. 24 kwietnia 858 roku dokonano więc elekcji Mikołaja, który został konsekrowany i jako pierwszy papież koronowany koroną papieska 25 kwietnia w obecności cesarza Ludwika II.
Następca Benedykta III, Mikołaj I, "udzielił rozgrzeszenia wszystkim chrześcijanom uczestniczącym w mszach, które odprawiane były przez uganiającego się za dziwkami kapłana". Ale pomimo tego XVII-wieczny krytyk Cypriano de Valera traktuje go niezwykle surowo. W książce "Popery" stwierdził: "Obecnie papieżowi zaczynają wyrastać rogi". A to jedynie z tego powodu, żre Mikołaj zdjął z urzędu Jana, biskupa Rawenny, za niesubordynację i wydanie zgody na odprawianie mszy w językach polskim i słoweńskim. Mikołaj także "utrzymywał kontakty z Michałem ("Pijanym"), cesarzem Konstantynopola", który słynął z orgii, jakie wraz z kochanką urządzał w swym bizantyjskim pałacu. Na prośbę Tietbergi Mikołaj interweniował w sprawie rozwodowej Lotara. Jeden synod usankcjonował rozwód, lecz na drugim przekupieni papiescy legaci zatwierdzili nowe małżeństwo Lotara z Waldradą. Chociaż powszechnie wiedziano, że Tietberga ze względu na wady anatomiczne nie mogła zaznawać rozkoszy cielesnych, Mikołaj odwołał poprzednie decyzje, po czym usunął ze stanowisk i ekskomunikował dwóch biskupów za przymykanie oczu na bigamię.
Po stronie ekskomunikowanych opowiedział się Ludwik II i pomaszerował na Rzym. Mikołaj schronił się w bazylice św. Piotra. W końcu jednak Ludwik dał za wygraną, biskupi przyjęli nałożony na nich wyrok, a Lotar powrócił czasowo do Tietbergii. Ostatecznie sprawy uporządkował Hadrian II.
Był jednym z najwybitniejszych papieży wczesnego średniowiecza. Jak prorok (tak odbierali to jego współcześni) występował w obronie danych od Boga praw papiestwu i domagał się dla papieża najwyższej władzy nauczycielskiej i przywódczej, której wszyscy mieli być poddani. Przy wyegzekwowaniu tych roszczeń nie można było uniknąć starć ze współczesnymi. Do pierwszego starcia doszło na tle Rawenny. Tamtejszy arcybiskup dążył do uniezależnienia się od Rzymu; papieżowi udało się (także dzięki osobistemu pojawieniu się w Rawennie) spór ten załagodzić; arcybiskup podporządkował się papieżowi. Kolejnym punktem spornym był frankoński metropolita Hinkmar z Reims. Zdymisjonował i ekskomunikował on jednego ze swych sufraganów, który w związku z tym odwołał się do papieża. Mikołaj prowadząc rozmowy z arcybiskupem odwołał się do tzw. pseudoizydoriańskich fałszerstw; tak więc Hinkmar zmuszony był ustąpić. Dalszy punkt sporny, Mikołaj I nie uległ również naciskom cesarza zachodniego Ludwika II, który interweniował zbrojnie w sprawie swego brata Lotara II, króla Lotaryngii. Porzucił on swoją małżonkę i chciał poślubić konkubinę, więc od synodów w Akwizgranie i Metzu zdobył unieważnienie małżeństwa. Papież złożył z urzędu biskupów, którzy uczestniczyli w tych synodach, a Lotara II wezwał na sąd do Rzymu. Z końcem 863 roku Mikołaj unieważnił ów synod, ponieważ wykroczy: przeciwko fundamentalnej nauce o nierozwiązywalności małżeństwa.
Najbardziej obciążyła okres jego rządów ingerencja w sprawy Kościoła Bizancjum. Tam w roku 858 roku usunięty został patriarcha Ignacy Rangabeusza; jego następcą został znakomity uczony Focjusz. Mikołaj nie wiedział, że w rzeczywistości Ignacy ustąpił dobrowolnie i że Focjusz wybrany został zgodnie z prawem i poza tym nawet powiadomił papieża o swoim wyborze. Ale rozczarowani zwolennicy Ignacego podali w wątpliwość legalność wyboru Focjusza. Zarówno cesarz Michał III "Bardas", jak i Focjusz zwrócili się do papieża o przysłanie legatów dla rozstrzygnięcia sporu. Obaj posłowie papieża oświadczyli na synodzie w 861 roku, że wybór ten jest zgodny z prawem; przy tej okazji Kościół Bizancjum po raz pierwszy uznał bez zastrzeżeń supremację Rzymu w kwestiach dyscypliny kościelnej. Zwiedziony jednak przez przeciwników Focjusza papież wbrew decyzji legatów ekskomunikował Focjusza i przywrócił prawa Ignacemu w 863 roku. Swą decyzję zawarł Mikołaj w liście skierowanym do cesarza i do obu patriarchów. Kiedy cesarz w ostrym tonie decyzję tę odrzucił, powołał się Mikołaj I w 865 roku równie ostro na prawo prymatu Rzymu. W piśmie tym widoczne są wyraźne ślady tzw. symmachiańskich fałszerstw. Spór z Bizancjum zaostrzył się jeszcze bardziej z powodu chrystianizacji Bułgarii. Kraj ten nawrócony został na wiarę chrześcijańską przez Bizancjum, jednak w 864 roku zerwał z Konstantynopolem.
Świadomy godności "zastępcy Chrystusa na ziemi" głosił, że jego rządy są niezależne od władzy świeckiej, która nie ma prawa ingerować np. w obsadę stanowisk kościelnych ani manipulować przywilejami należnymi Kościołowi. Do wskazań papieskich powinni stosować się zarówno świeccy, jak i duchowni, a życie w państwie należy oprzeć na zasadach chrześcijańskich. Papież podejmuje decyzje ostateczne i niezmienne zarówno w Kościele wschodnim, jak i zachodnim i sam nie podlega osądowi.
Konflikt z Kościołem wschodnim pogłębił się, gdy władca Bułgarów, książę Borys I po przyjęciu chrztu 25 maja 866 roku z Bizancjum zwrócił się ku Rzymowi, aby zachować niezależność od Konstantynopola. Mikołaj I wysłał z misją do Bułgarii swoich legatów, wśród nich biskupa Porto Formozusa, późniejszego papieża. Cesarz bizantyjski zażądał wtedy od papieża zaniechania roszczeń do prymatu nad całym chrześcijaństwem, a Focjusz oskarżył Kościół zachodni o błędy doktrynalne, m.in. o przyjęcie formuły Filioque, określającej pochodzenie Ducha Świętego "od Ojca i Syna". Synod w Konstantynopolu w 867 roku (sierpień-wrzesień) zwołany przez cesarza, potępił formułę Filioque i ogłosił detronizację Mikołaja I, rzucając na niego klątwę. Wkrótce w Konstantynopolu nastąpił przewrót: cesarza zamordowano, Focjusza uwięziono w klasztorze, a patriarchat ponownie objął Ignacy Rangabeusz. Mikołaj unieważnił decyzje synodu i obłożył ekskomuniką. Wiadomość ta jednak dotarła do Konstantynopola dopiero bezpośrednio po śmierci papieża, która nastąpiła 13 listopada 867 roku.
W efekcie pontyfikat ten można podsumować następująco: pogłębił się rozłam między Wschodem i Zachodem a wysuniętych przez Mikołaja pozostałych roszczeń jego następcom nie udało się utrzymać.
Uznano go za twórcę teokracji papieskiej, a potomni nadali mu przydomek "Wielki".
Za pontyfikatu Mikołaja I, Cyryl i Metody dokonali w 863 roku dzieła chrystianizacji Moraw.
Zmarł w Rzymie, pochowano go w Bazylice św. Piotra, a Kościół oddaje mu cześć w "dniu narodzin dla nieba" - 13 listopada.
Żródła:
"Poczet papieży" - Michał Gryczyński
"Poczet papieży" - Jan Wierusz Kowalski.
"Życie seksualne papieży" - Nigel Cawthorne
Nicolaus I Magnus w "Geneall" tłumaczenie: Bogdan Pietrzyk
USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zmianami)
Bogdan Pietrzyk