Paweł IV
Gian Pietro Carafa (urodzony w Sant Angelo a Scala, 28 czerwca 1476 roku, zmarł w Rzymie, 18 sierpnia 1559 roku) herb Syn Giovanniego Antonia Carafa, patrycjusza Neapolu, ambasadora księcia Ferrary, gubernatora San Germano, VI hrabiego di Montorio i Vittorii Lalle Camponeschi, córki Pietra Lalle Camponeschi V hrabiego di Montorio. Papież, Biskup Rzymu, Wikariusz Jezusa Chrystusa, Następca i Książe Apostolski, Najwyższy Biskup Kościoła, Patriarcha Świata od 23 marca 1555 roku do 18 sierpnia 1559 roku. Był przywódcą stronnictwa reform i zdeklarowanym przeciwnikiem pojednania z luteranami. Zanim został papieżem, zyskał sławę niezwykle surowego inkwizytora Świętego Oficjum, a kiedy zasiadł już na tronie Piotrowym, rozczarował elektorów fanatyzmem w obronie czystości wiary. Pochodził z arystokratycznej rodziny neapolitańskiej, a kształcił się pod okiem stryja, kardynała Carafy, zgłębiając tajniki greki i hebrajskiego. Został biskupem Chieti, był legatem Leona X w Anglii, a także nuncjuszem we Flandrii i Hiszpanii. Mianowany arcybiskupem Brindisi, na polecenie Hadriana VI pracował nad przygotowaniem reform. Wstąpił do Oratorium Miłości Bożej, a później - razem z Kajetanem z Tieny w 1524 roku - utworzył zakon teatynów, którego członkowie wiedli żywot na wzór apostołów, praktykowali ścisłe ubóstwo i zwalczali nadużycia w Kościele. Po sacco di Roma, kiedy wojska cesarskie złupiły Wieczne Miasto, zbiegł do Wenecji. Powrócił do Rzymu na wezwanie Pawła III, który w grudniu 1536 roku mianował go kardynałem-prezbiterem, a potem arcybiskupem Neapolu. Został jednym z sześciu inkwizytorów Świętego Oficjum oraz dziekanem Świętego Kolegium. Jako kardynał-biskup Ostii (od 1553) był dziekanem kolegium kardynalskiego. Po elekcji na papieża 23 maja 1555 roku chciał usunąć Hiszpanów z Italii, więc sprzymierzył się z Francją. Filip II Habsburg pokonał jednak wojska papieskie, którymi dowodził kondotier Carlo Carafa, bratanek Pawła IV. Państwo Kościelne zostało złupione, papież schronił się w Zamku św. Anioła, a potem przyjął warunki pokoju, który zawarto 12 września 1557 roku w Cave koło Palestriny. Odrzucił natomiast, jako heretycki, augsburski pokój religijny, uznający współistnienie katolików niemieckich z luteranami. Chciał reform kościelnych, które - jako autokrata - postanowił przeprowadzić osobiście, mimowolnie umacniając rozłam w Kościele. Powołał kongregację składającą się z trzech komisji - w tym ds. reformy Mszy św. i brewiarza - z udziałem kardynałów, biskupów i uczonych. Początkowo nie był wolny od nepotyzmu, który później zwalczał, tak jak symonię. Grożąc surowymi karami, zabronił rozprawiania na temat życia papieża, a od biskupów żądał, aby rezydowali w swoich biskupstwach; 113 z nich odesłał do diecezji, które wcześniej opuścili. Kazał aresztować mnichów, którzy opuścili macierzyste klasztory, i wypędził z Rzymu komediantów, sutenerów oraz prostytutki, a Żydom - którym zarzucał wspieranie protestantyzmu - nakazał noszenie charakterystycznego nakrycia głowy i zamieszkiwanie w getcie. Kiedy został papieżem, miał już 79 lat; jego wybór wielu, którzy chcieli służyć reformie, powitało z radością. Obciążył jednak swój pontyfikat tak niezwykłą surowością i tak wyraźnym - nepotyzmem, że kiedy umarł, doszło do powstania ludowego przeciwko papiestwu. Surowy był też w ferowaniu inkwizycyjnych wyroków, które nie oszczędzały nawet najbardziej zasłużonych osobistości. Czuwał nad ostrą cenzurą książek, a w roku 1559 roku ogłosił pierwszy indeks książek zakazanych. Jego nepotyzm umocnił się zwłaszcza w jego stosunku do bratanka, kardynała Carla Caraffy, który w niecny sposób nadużywał swego urzędu i w 1559 roku pozbawiony został wszystkich stanowisk. Ale i to nie wyrównało szkód, jakich Paweł IV przysporzył Stolicy Apostolskiej. Zmarł 18 sierpnia 1559, sprzeciwiając się kontynuacji - Soboru Trydenckiego zwołanego dla odnowy Kościoła. W przeciwieństwie do Leona, Paweł IV nie zamierzał tkwić bezczynnie w Watykanie, gdy królowie i zwykli ludzie z niechęcią odwracali się od Rzymu. Wybrany na papieża w wieku siedemdziesięciu dziewięciu lat, ten nikczemny, używający plugawego języka starzec przypuszczalnie i tak nie miał już sił, by się bawić. Zamiast tego postanowił, że przywróci papiestwu najwyższą władzę. Paweł rozpoczął od małych porządków we własnym domu. Tak był zdegustowany nagimi postaciami, które Michał Anioł namalował w Kaplicy Sykstyńskiej, że polecił domalować im odzienie. Daniele da Volterra, artysta, który podjął się tego zadania, stał się znany jako "malarz krótkich spodni". Rozgniewany falą reformacji, która przetoczyła się przez Europę, Paweł ponownie wzniecił ogień inkwizycji. Osobiście przewodnicząc procesom o herezję, papież nie pozwalał, by ktokolwiek mu się sprzeciwił lub podważył jego autorytet. Nawet Ignacy Loyola, wielki żołnierz, który dostąpił później świętości, "drżał cały" na myśl o narażeniu się Pawłowi. Dążenie papieża do obrony "czystości" wiary zaowocowało opracowaniem "Indeksu ksiąg zakazanych" - pierwszego wzorca kontroli wolnej myśli, który przetrwał aż do XX wieku. Wśród pierwszych pozycji, które znalazły się na osławionym indeksie, były dzieła duńskiego filozofa Erazma z Rotterdamu i wszystkie przekłady Biblii, oprócz łacińskiego. Po pewnym czasie dołączyli do Erazma wszyscy renesansowi autorzy, od Boccaccia do Galileusza, który stał się celem prześladowań w następnym stuleciu, za pontyfikatu papieża Urbana VIII, ponieważ ośmielił się sugerować, iż ziemia obraca się wokół słońca, nie zaś odwrotnie. Chociaż Paweł IV nie znosił różnicy zdań wśród katolików, jeszcze większą nienawiścią darzył Żydów. Mimo że Watykan nigdy nie był wzorem tolerancji - oskarżając Żydów o ukrzyżowanie Chrystusa - Paweł doprowadził prześladowania Żydów do bezprecedensowego okrucieństwa. Jakby przewidując politykę nazistów, chociaż dzieliły go od nich prawie cztery stulecia, zagnał wszystkich Żydów mieszkających w Rzymie do getta i zmusił, by sprzedali swój majątek chrześcijanom po śmiesznie niskich cenach. Nakazał również, by nosili wyróżniające ich żółte nakrycie głowy, zabronił zawierania związków małżeńskich z chrześcijanami i prowadzenia praktyki lekarskiej. Wszystkie żydowskie synagogi zostały zniszczone, a święte księgi puszczone z dymem. Mimo że Paweł IV był najbardziej pogardzanym papieżem owego stulecia - po jego śmierci w 1559 roku radosne tłumy szalały po ulicach Rzymu, rozbijając papieskie posągi - dziedzictwo nietolerancji, które po sobie pozostawił, miało przetrwać całe wieki. Potrzeba było największego papieża XX wieku, by zaczęto zabiegać o przebaczenie za nienawiść i niesprawiedliwość, którą wówczas posiano. "Na naszym czole wypisane jest piętno Kaina", napisał w swojej modlitwie delikatny i przez wszystkich umiłowany papież Jan XXIII. "Przez wieki nasz brat Abel leżał we krwi, którą upuściliśmy, i przelewał łzy, które myśmy spowodowali, zapominając o Twojej Miłości. Przebacz nam, Panie, przekleństwo, które fałszywie złożyliśmy na Żydów. Przebacz nam, że ponownie Cię ukrzyżowaliśmy w ich ciele. Nie wiedzieliśmy bowiem, co czynimy". Zreorganizował i zwiększył kompetencje Świętego Oficjum - na jego czele postawił kardynała Ghislieriego, późniejszego Piusa V - a rzymian ogarnął trach, bo wielu oskarżonych o apostazję kończyło żywot na stosie. W ramach Świętego Oficjum polecił opublikować Indeks ksiąg zakazanych. Dla upamiętnienia roli papiestwa w Kościele zaprowadził Święto Katedry św. Piotra. Zmarł w Rzymie, w chwili gdy wzywał współpracowników do obrony czystości wiary, a pochowano go w kościele S. Maria Sopra Minerva. Wybuchła wówczas rebelia, podczas której lud obalił jego pomnik na Kapitolu, podpalił siedzibę Świętego Oficjum i oswobodził więźniów. Odrzucił postulaty sejmu piotrkowskiego z 1555 roku, opracowane przez Andrzeja Frycza Modrzewkiego, które zmierzały do zwołania soboru w Polsce i utworzenia Kościoła narodowego - autonomicznego wobec Rzymu - z językiem polskim w liturgii, zniesienia celibatu i Komunii św. pod dwoma postaciami. Król Zygmunt I wysłał w 1555 roku do papieża kasztelana sandomierskiego Stanisława Maciejowskiego z prośbą o uzyskanie zgody Stolicy Apostolskiej na cztery podstawowe punkty, które miałyby obowiązywać Kościół w Polsce: 1. służba Boża odbywać się będzie w języku narodowym; 2. Komunia św. będzie udzielana pod dwoma postaciami; 3. zniesienie celibatu księży; 4. pozwolenie na zwołanie soboru narodowego, poświęconego liturgii, dogmatom i innym spornym zagadnieniom. Paweł IV stanowczo odrzucił przedstawione postulaty i jeszcze tego samego roku przysłał do Polski nuncjusza Alojzego Lippomano, mianowanego jeszcze przez Juliusza III. Zwolennikiem Kościoła narodowego w Polsce był przede wszystkim prymas Jakub Uchański, człowiek wątpliwej wartości.USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zmianami)
Bogdan Pietrzyk