Święty Paweł VI
Giovanni Battista Enrico Antonio Maria Montini (urodzony w Concesio koło Brescii, 28 września 1897 roku, zmarł w Castel Gandolfo, 6 sierpnia 1978 roku) herb
Syn Giorgia Montini, włoskiego adwokata, polityka i Giuditty Alghisi.
Papież, Biskup Rzymu, Wikariusz Jezusa Chrystusa, Następca i Książę Apostolski, Najwyższy Biskup Kościoła, Patriarcha Świata, Prymas Włoch, Arcybiskup i Metropolita Prowincji Rzymskiej, Suweren Państwa Watykańskiego od 21 czerwca 1963 roku do 6 sierpnia 1978 roku.
Jako człowiek wielkiej wrażliwości i kultury ograniczył wystawność ceremonii papieskich. Po elekcji na papieża złożył na ołtarzu tiarę, a pieniądze z jej sprzedaży przeznaczył dla ubogich. Idąc za przykładem Apostoła Narodów, którego imię przyjął, zapoczątkował podróże apostolskie, m.in. do Ugandy, Indii, Kolumbii i na Daleki Wschód. Był pierwszym papieżem, który latał helikopterami oraz samolotami. Po śmierci Jana XXIII zebrało się na konklawe ponad 80 kardynałów. Wybrali oni w piątej turze 21 czerwca 1963 roku Giovanniego Battistę Montiniego: Pawła VI.
Przyszedł na świat w Concesio koło Brescii jako syn adwokata, posła do parlamentu włoskiego. Po studiach teologicznych przyjął w 1920 roku święcenia kapłańskie i uzyskał w Mediolanie doktorat obojga praw. Studia na rzymskim Gregorianum i uniwersytecie Sapienza zwieńczył doktoratem z teologii. Po studiach w Accademia dei Nobili Ecclesiastici wstąpił do służby dyplomatycznej Stolicy Świętej. Pius XI wysłał go w 1923 roku do nuncjatury w Warszawie, w 1924 roku przeszedł do pracy w sekretariacie stanu. Po powrocie do Rzymu i do roku 1933 pełnił funkcje duchowego asystenta przy Unii Studentów Katolickich Włoch zostając duszpasterzem katolickiego zrzeszenia studentów. W 1937 roku został Montini substytutem (podsekretarzem stanu), przez co stał się jednym z najbliższych współpracowników Piusa XII. W 1944 objął urząd do spraw wewnętrzno-kościelnych w sekretariacie stanu. Na polecenie Piusa XII zorganizował podczas II wojny światowej biuro informacji o jeńcach wojennych, a po wojnie międzynarodowy Caritas. l lutego 1954 roku został arcybiskupem Mediolanu. Tam poświęcił się reformie duszpasterstwa w duchu czasu, liturgicznej odnowie i kontaktom z możliwie najszerszymi warstwami społeczeństwa. Na pierwszym konsystorzu 5 grudnia 1958 roku Jana XXIII mianował go kardynałem. Jako arcybiskup i kardynał brał udział w pierwszej sesji Drugiego Soboru Watykańskiego. Bezpośrednio po wyborze wyznaczył otwarcie drugiej sesji Soboru na 29 października 1963 roku. Kontynuację Soboru uznał bowiem za najważniejsze zadanie pontyfikatu. Należał do komisji przygotowującej Sobór Watykański II i uczestniczył w pierwszej sesji, podczas której dwukrotnie przemawiał.
Po wyborze na papieża podzielił kurię na dykasterie i zatrudnił w niej duchownych z różnych stron świata. Sprawowanie funkcji w kongregacjach ograniczył do pięciu lat, a wiek emerytalny księży i biskupów ustalił na 75 lat. Postanowił, że kardynałowie, którzy ukończyli 80 lat, nie mogą zajmować stanowisk ani uczestniczyć w konklawe. Liczba elektorów została zwiększona do 120. 29 września 1963 roku wznowił obrady Soboru Watykańskiego II, dopuszczając do udziału także audytorów świeckich. Paweł VI ukoronowany został 30 czerwca 1963 roku, ceremonię tę przekazały stacje telewizyjne wielu krajów. 14 września 1964 roku otwarto trzecią sesję Soboru, która stała się jego punktem szczytowym: uchwalono Dogmatyczną Konstytucję o Kościele. Poza troską o sobór poświęcił się również papież reformie Kurii, którą zamierzał umiędzynarodowić. 7 grudnia 1965 roku odbyła się ostatnia sesja, a nazajutrz, 8 grudnia, uroczyste zamknięcie obrad soborowych. Podczas kolejnych czterech sesji ojcowie soboru przyjęli konstytucje: o liturgii świętej, dogmatyczną o Kościele i o Objawieniu Bożym, duszpasterską Kościele w świecie współczesnym; dekrety: o środkach społecznego przekazywania myśli, o Kościołach wschodnich katolickich, o ekumenizmie, o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele, o przystosowanej odnowie życia zakonnego, formacji kapłańskiej, o apostolstwie świeckich, o działalności misyjnej Kościoła, o posłudze i życiu kapłanów; o deklaracje: o wychowaniu chrześcijańskim, o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich, o wolności religijnej.
Wkrótce po Soborze utworzono komisje posoborowe. Po zatwierdzeniu dokumentów soborowych Paweł VI podjął dzieło ich realizacji. Utworzył Sekretariat dla Religii Niechrześcijańskich, a także - dla Niewierzących, powołał komisję Iustitia et Pax wspierającą działania katolików świeckich i zniósł "Indeks ksiąg zakazanych". W trosce o ewangelizację narodów ogłosił adhortację apostolską "Evangelii nuntiandi" i dążył do wyświęcania w krajach misyjnych miejscowych kapłanów oraz biskupów.
Spośród licznych dokumentów Pawła VI największy rozgłos zyskały: encyklika "Ecclesiam suarn" z 6 sierpnia 1964 roku o Kościele; encyklika "Mysterium fidei" z 3 września 1965 roku o Przeistoczeniu Eucharystycznym; encyklika "Sacerdotalis coelibatus" z 24 czerwca 1967 roku o celibacie kapłańskim; encyklika "Populorum progressio" z 26 marca 1967 roku - o dysproporcjach ekonomicznych w świecie i zasadach sprawiedliwości społecznej, list apostolski "Octogesima adveniens" - o nowych problemach społecznych: urbanizacji, wielkich aglomeracjach, zerwaniu więzów rodzinnych, miejscu kobiety w społeczeństwie itp. Gwałtowne dyskusje wzbudziła encyklika "Humanae vitae" z 25 lipca 1968 roku - o małżeństwie, miłości małżeńskiej i regulacji urodzin i prezentująca stanowisko Kościoła w zakresie etyki seksualnej, odrzucająca sztuczne metody kontroli urodzeń. Wielkie znaczenie zyskała encyklika "Populorum progressio" z 26 marca 1967 roku, o rozwoju. Konstytucją apostolską "Poenitemini" ustanowił jednogodzinny post eucharystyczny oraz rozporządzenie dotyczące przywróconego przez sobór stałego diakonatu. Wprowadził nowe przepisy do roku kościelnego i nowy kalendarz liturgiczny. Ogłosił adhortację "Marialis cultus" poświęconą odnowie kultu maryjnego. Ułatwił zawieranie małżeństw mieszanych, tzn. pomiędzy osobami różnych wyznań. Ogłosił Rok Święty 1975, na który przybyło do Rzymu osiem milionów pielgrzymów. Do ważnych wypowiedzi w ramach magisterium papieskiego zaliczą się też "Credo ludu Bożego", które ogłoszone zostało 30 czerwca 1968 roku z okazji zamknięcia Roku Wiary.
Wielkie znaczenie miały decyzje papieża w sprawie wyboru papieża: kardynałowie z osiągnięciem wieku 80 lat tracą prawo wyboru; dla wszystkich kardynałów kurialnych - jak również dla biskupów - obowiązuje granica wieku 75 lat, kiedy to winni zaproponować swoje ustąpienie.
Bardzo pogłębił się za pontyfikatu Pawła stosunek do Kościoła prawosławnego, który od II Soboru Watykańskiego uległ znacznemu polepszeniu. Papież spotkał się w roku 1964 roku w Jerozolimie i w 1967 roku w Konstantynopolu z ekumenicznym patriarchą Athenagorasem I. 7 grudnia 1965 roku uroczyście zniesiono wielką ekskomunikę rzuconą na Kościół prawosławny w roku 1054 (schizma). Stało się widoczne, że Paweł VI w dialogu upatrywał poważny krok na drodze ku zjednoczeniu Kościołów. Jako pierwszy papież, podjął podróże do rozmaitych części świata: w 1964 roku do Ziemi Świętej (4-6 stycznia 1964 roku), na Kongresy Eucharystyczne w Bombaju w 1964 roku i w Bogocie w 1968 roku, w 1967 roku do Fatimy w Portugalii (pośrednio potwierdził wiarygodność objawień), w 1969 roku do Genewy i w tym samym roku do Afryki. 4 października 1964 roku wygłosił na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ w Nowym Jorku bardzo znamienne przemówienie. Pod koniec 1970 roku odwiedził Daleki Wschód. W roku 1975 pod hasłem "Pojednanie, odnowa, pokój" obchodził papież Rok Święty. Podczas spotkania z przywódcami Światowej Rady Kościołów papież zainicjował kontakty m.in. z protestantami.
Wyrazem troski Pawła VI o pokój światowy były liczne wystąpienia, orędzia z okazji - ustanowionego z jego inicjatywy - Międzynarodowego Dnia Pokoju (1 stycznia), a także przemówienie wygłoszone na plenarnej sesji Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku.
Wielką wagę przykładał Paweł do nominacji kardynalskich: w 1969 liczba kardynałów wzrosła do 136, chodziło o podkreślenie uniwersalności Kościoła i uczynienie kolegium kardynalskiego bardziej owocnym. W 1964 utworzył Sekretariat dla Religii Niechrześcijańskich, w 1969 roku dla Niewierzących. Aczkolwiek Chruszczow okazywał papieżom większe dyplomatyczne zainteresowanie, Paweł VI zaś przyjął rosyjskiego ministra Andrieja Gromyko w 1966 roku, przewodniczącego Rady Najwyższej ZSRR Podgornego w 1967 roku i jeszcze raz Gromykę w 1970 roku, to w zasadzie mało się zmieniło w polityce Kościoła wobec bloku państw wschodnich. Współtwórcą polityki wschodniej Watykanu był prałat - późniejszy kardynał - Agostino Casaroli, a zaowocowała ona zawartymi porozumieniami z kilkoma krajami komunistycznymi, których politycy złożyli wizyty w Watykanie, m.in. jugosłowiański marszałek Josip Broz-Tito. Paweł VI uregulował w Polsce stosunki kościelne na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Mianował kardynałami trzech polskich biskupów: Karola Wojtyłę - którego w 1976 roku zaprosił do wygłoszenia rekolekcji w Watykanie - Bolesława Kominka i Bolesława Filipiaka. Na prośbę biskupów polskich ogłosił Najświętszą Maryję Pannę Matką Kościoła. Pomimo zaproszenia nie przybył na obchody
Millenium chrztu Polski, bo na wizytę nie zgodziły się władze komunistyczne. Ostatni raz pojawił się publicznie na pogrzebie swojego przyjaciela Aldo Moro, polityka włoskiej chadecji, zamordowanego przez terrorystów.
Zmarł na atak serca w Castel Gandolfo, a pochowano go w Bazylice św. Piotra.
Przeszedł do historii jako papież, który w niespokojnych czasach kierował Kościołem z wielką rozwagą. Był równie wierny tradycji, jak otwarty na nowe tendencje rozwojowe. Niezapomniane wrażenie pozostawiła ceremonia pogrzebowa, która odbyła się 12 sierpnia 1978 roku.
Paweł VI był bardzo życzliwie ustosunkowany do Polski. Za jego pontyfikatu związki Kościoła polskiego ze Stolicą Apostolską uległy dużemu ożywieniu. W lutym 1967 po raz pierwszy odwiedził Polskę wysłannik papieski, prałat Agostino Casaroli (późniejszy kardynał), współtwórca polityki wschodniej w czasie pontyfikatu Pawia VI. Po ratyfikowaniu i wejściu w życie układu między Polską Rzeczpospolitą Ludową i Republiką Federalną Niemiec Paweł VI bullą z 28 czerwca 1972 ostatecznie uregulował pod względem kanonicznym stosunki kościelne na ziemiach zachodnich i północnych, mianując stałych ordynariuszy. Tworząc dwie nowe diecezje w Szczecinie-Kamieniu i Koszalinie-Kołobrzegu, zmienił dotychczasowe rozgraniczenia między diecezjami.
Beatyfikowany przez papieża Franciszka w niedzielę 19 października 2014 roku w Rzymie podczas uroczystej mszy. Za cud uznano uzdrowienie pewnego dziecka jeszcze przed narodzeniem, w łonie matki.
Katolicka Agencja Informacyjna, podała iż cud Pawła VI dotyczy "niewytłumaczalnego naukowo uleczenia dziecka jeszcze w łonie matki przed 18 laty w Kalifornii". U dziecka lekarze stwierdzili zaburzenia mózgowe i sugerowali aborcję. Jego matka stwierdziła jednak, że chce urodzić, i modliła się przez wstawiennictwo nieżyjącego już papieża.
KAI przypomina, że to właśnie on jest autorem encykliki "Humanae vitae" o wartości i nienaruszalności życia ludzkiego. Dziecko Amerykanki urodziło się zdrowe. Do sprawy wrócono dopiero teraz, ponieważ Watykan czekał, aż dziecko skończy 15 lat, żeby orzec, że cudowne wyleczenie jest trwałe.
Autentyczność cudu papieża uznała watykańska Kongregacja Spraw Kanonicznych. Teraz do beatyfikacji została tylko jedna biurokratyczna formalność - papież musi pozwolić kongregacji na opublikowanie odpowiedniego dekretu.
Był wielkim papieżem. Zainicjował nowy model ekumenizmu, wygrał walkę o jedność Kościoła, zapobiegł realnej groźbie odłączenia Kościołów Europy Północnej. Choć opowiedział się przeciw używaniu pigułki antykoncepcyjnej, doprowadził do zmiany myślenia o małżeństwie jako związku, którego jedynym celem jest prokreacja. To dzięki niemu w nauczaniu Kościoła pojawił się drugi cel: wzajemne dobro. Radość bycia ze sobą. Kiedy napisał "Humanae vitae" i wyłożył w niej swój pogląd na życie erotyczne, posypała się na niego taka lawina krytyki, również od bliskich przyjaciół, że od tej pory, od 1968 roku, przez dziesięć lat, nie napisał już żadnej encykliki. Prawdopodobnie zrozumiał, że nie jest w stanie połączyć doktryny z kierunkiem, w którym zmierza świat.
W rozmowie z Jeanem Guittonem Paweł VI tłumaczył: "Gdyby Kościół Chrystusowy, reprezentowany przez nas na ziemi, przestał podporządkowywać przyjemność miłości, a miłość prokreacji, zacząłby sprzyjać erotycznemu wynaturzeniu ludzkości, dla której jedynym prawem stałaby się przyjemność".
Pisał w testamencie: "Kieruję wzrok ku tajemnicy śmierci i tego, co po niej, w świetle Chrystusa, który ją rozjaśnia". Chciał, żeby jego pogrzeb był "pokorny i prosty", by jego ciało pochowane zostało w nagiej ziemi. "I nie chcę żadnego pomnika".
Za jego pontyfikatu Kościół otworzył się na kraje komunistyczne. Paweł VI jako pierwszy papież przyjął w 1967 roku sowieckiego przywódcę, przewodniczącego Rady Najwyższej ZSRR Nikołaja Podgornego.
Przyjmował też w Watykanie szefów innych krajów bloku sowieckiego, m.in. prezydentów: Jugosławii - Josipa Broza-Titę i Rumunii - Nicolae Ceausescu. W 1977 roku wizytę złożył mu także Edward Gierek. Paweł VI był też pierwszym biskupem Rzymu, który odwiedził nowojorską siedzibę ONZ.
14 października 2018 roku w Watykanie kanonizowany przez papieża Franciszka.
Żródła:
"Poczet papieży" - Michał Gryczyński,
"Poczet papieży" - Jan Wierusz Kowalski.
Paweł VI: papież sofferto, czyli rozdarty w "Gazeta Wyborcza" autor: Jarosław Mikołajewski
Watykan uznał cud Pawła VI. Papież uzdrowił, więc zostanie błogosławionym w "Gazeta Wyborcza" autor: Michał Wilgocki, KAI
USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zmianami)
Bogdan Pietrzyk