Sykstus V "Żelazny papież"
Felice Peretti di Montalto (urodzony w Grottammare, 13 grudnia 1521 roku, zmarł w Rzymie, 27 sierpnia 1590 roku) herbSyn Francesco Piergentile "Peretto" Ricci di Montalto delle Marche i Marianny di Frontillo di Sopra di Pieve Bovigliana da Frontillo.
Papież, Biskup Rzymu, Wikariusz Jezusa Chrystusa, Następca i Książe Apostolski, Najwyższy Biskup Kościoła, Patriarcha Świata od 24 kwietnia 1585 roku do 27 sierpnia 1590 roku. Feliks Peretti zasłynął w historii z wielu inicjatyw, był m.in. autorem pierwszego podręcznika rachunkowości. Ten uzdolniony kaznodzieja został 24 kwietnia 1585 roku wybrany na Tron Piotrowy przez aklamację. Zyskał sławę "żelaznego papieża" i bywa uznawany za jednego z najwybitniejszych następców św. Piotra oraz autora wiekopomnych reform. Doprowadził Rzym do barokowego rozkwitu, a układ urbanistyczny, który powstał w latach jego panowania, przetrwał aż do naszych czasów. Pochodził z Grottammare w Marchii Ankony, niedaleko Montalto, z biednej rodziny chłopskiej, był synem ogrodnika. W młodości często pasł świnie i bydło, pracował jako drwal w lesie. Jego wykształcenie zadbał wuj Salvatore, franciszkanin. Wstąpił do zakonu franiszkanów. Po święceniach kapłańskich uzyskał doktorat z teologii na uniwersytecie w Fermo. Jako zwolennik reform współpracował z kardynałami Gian Pietro Carafą (Pawłem IV) i Michele Ghislierim (Piusem V); w okresie ich panowania był inkwizytorem w Wenecji. Został członkiem Komisji ds. Reform, franciszkanie wybrali go na generalnego prokuratora zakonu. Felice Peretti towarzyszył kardynałowi Ugo Boncompagniemu (Grzegorzowi XIII) w podróży do Hiszpanii w sprawie arcybiskupa Toledo, oskarżonego przez inkwizycję o herezję. Pius V mianował go w 1566 roku wicegenerałem franciszkanów, nadał mu godność biskupa S. Agata dei Goti, a potem w 1570 roku kardynała i biskupa Fermo; od tej chwili używał nazwiska Montalto. Grzegorz XIII pozbawił go wpływów w kurii, więc osiadł w willi na Eskwilinie, przygotowując do wydania dzieła św. Ambrożego. Już pierwsze dni pontyfikatu pokazały, że Sykstus jest wybitną osobowością. Po wyborze na papieża przywrócił ład w Państwie Kościelnym, skazując na śmierć przywódców grasujących band i surowo karząc ich możnych protektorów, byłych właścicieli ziemskich, którym Grzegorz XIII odebrał posiadłości. Głowy skazańców wystawiano na widok publiczny na moście prowadzącym do Zamku św. Anioła. Według kronikarzy, pewnego razu słynny jasnowidz Nostradamus, przechodząc wraz z synem ulicą, zobaczył młodego zakonnika. Podszedł do niego, ucałował jego dłoń i dał mu jałmużnę. Zdumiony syn zapytał ojca, dlaczego całuje dłoń ubogiego zakonnika? Na to Nostradamus miał mu odpowiedzieć: "Synu, kiedyś ugniesz przed nim kolana jako przed papieżem". Podobno kardynał Peretti zapytał żartem świętego brata Feliksa z Cantalice (żył w latach 1515-1587), z którym się przyjaźnili, czy przypadkiem nie zostanie wybrany papieżem. "Wprawdzie ksiądz kardynał robi sobie z tego żarty - powiedział brat Feliks - ale tak się stanie. Księdza wybiorą na papieża". Dla napomnienia dodał: "Niech ksiądz kardynał stara się być porządnym papieżem, który wzorowo będzie kierował Kościołem!" Zaprowadził dyscyplinę wśród duchowieństwa i w kolegiach rzymskich, nakazując wszystkim biskupom odbywanie regularnych wizyt sprawozdawczych w Rzymie (ad limina Apostolorum). Żądał obecności biskupów w diecezjach, a proboszczów w parafiach. W trosce o pusty skarbiec papieski nałożył nowe podatki i sprzedawał urzędy, ale wcześniej poprawił sytuację swoich poddanych, przeprowadzając doniosłe reformy ekonomiczne. Zreorganizował kurię rzymską, powołując 15 kongregacji kardynalskich, które miały samodzielnie wykonywać zlecone im zadania i które przetrwały - jako organ doradczy papieża i pod jego przewodnictwem - aż do czasów Piusa X, stała się jednym z najważniejszych elementów kościelnej odnowy. Pół wieku dłużej, bo aż do czasów Jana XXIII, przetrwała - ustalona przez Sykstusa V bullą z 3 grudnia 1586 roku "Postquam verus ille" na 70, 6 kardynałów-biskupów, 50 kardynałów-prezbiterów i 14 kardynałów-diakonów; to ustalenie przetrwało do roku 1958. Wkład Sykstusa w reformę kościelną był bardzo poważny: zarządził on regularne wizyty biskupów w Rzymie, co umożliwiło osobiste kontakty lokalnych zwierzchników kościelnych z papieżem. Gorzej powiodło się papieżowi w dziedzinie rewizji tekstu biblijnego: od czasu ~ Soboru w Trydencie zajmowała się tym jedna z komisji, ale kiedy przedłożyła swoje wyniki, papież był niezadowolony i osobiście zaczął wprowadzać zmiany, które jednak okazały się tak błędne, że wkrótce po śmierci papieża trzeba było to wydanie Biblii wycofać z obiegu (Wulgata). Ustanowił dodatkowe trybunały inkwizycyjne, wspierał także misje jezuitów, franciszkanów i dominikanów na innych kontynentach. Sprzymierzył się z królem Hiszpanii Filipem II Habsburgiem, gdy koronę francuską miał otrzymać protestant Henryk de Bourbon z Nawarry (Henryk IV). Papież rzucił na niego klątwę, ale bronił się przed rozszerzeniem wpływów hiszpańskich. Dopiero po straceniu na szafocie królowej szkockiej Marii Stuart uznał roszczenia Hiszpanii do korony angielskiej i wspierał rozbudowę jej floty - Wielkiej Armady. W 1588 roku została ona jednak rozbita przez Anglików na kanale La Manche. Sykstus V wyburzył stary pałac laterański i wzniósł nowy, powiększył Kwirynał i zakończył budowę Bazyliki św. Piotra, rozbudował akwedukt rzymski, zbudował Schody Hiszpańskie, nową Bibliotekę Watykańską i drukarnię. Przywrócił święto Oczyszczenia Najświętszej Marii Panny. Kiedy zmarł w Rzymie na malarię, poddani wyrazili swoją niechęć do niego, obalając posąg papieża na Kapitolu. Został pochowany w Bazylice S. Maria Maggiore. Zalicza się go do najznamienitszych papieży XVI stulecia. Stefan Batory biorąc pod uwagę osłabienie państwa moskiewskiego snuł plany jego podboju, a później wspólnego uderzenia na Turcję. Za pośrednictwem Possevina oraz kardynałów Andrzeja Batorego i Jerzego Radziwiłła papież zgodził się poprzeć zamiary Batorego środkami finansowymi Stolicy Apostolskiej. Z pierwszą ratą wynoszącą 25 000 dukatów wyruszył do Polski Possevino w 1586 roku, ale król już wówczas umierał w Grodnie. Sykstus V po stracie człowieka, z którym łączył tyle nadziei, był niepocieszony. Po śmierci Batorego w walce Habsburgów o tron polski Sykstus zachował neutralność. Powiadomiony o wyborze Zygmunta III Wazy, nazwał go "wybranym królem Polski" i zapewnił o dołożeniu starań, by zapobiec wojnie z powodu podwójnej elekcji. Papież chwalił pobożność i przywiązanie do wiary młodego Zygmunta, któremu zaraz na początku panowania przysłał poświęcony miecz i kapelusz, a królowej złotą różę. Papież ten poprzez swego legata kardynała Hipolita Aldobrandiego doprowadził do układu bytomsko-będzińskiego między Polską i Austrią. Podsumowanie Pontyfikat Sykstusa V trwał zaledwie pięć lat, to jednak udało mu się dokonać wielu przełomowych zmian. Papież ten był wielkim reformatorem Kościoła i twórcą kurii rzymskiej, tworząc 15 kongregacji kardynalskich, z których 9 miało go wspierać w kierowaniu Kościołem. Rozpoczął reformy od przywrócenia ładu w Państwie Kościelnym. Zdołał uporządkować finanse Watykanu, stworzył sekretariat stanu. Ustanowił stałą liczbę 70 kardynałów, członków Świętego Kolegium. Dopiero w XX wieku została ona powiększona, za pontyfikatu Jana XXIII. Ustanowił dodatkowe trybunały inkwizycyjne. Sykstus V nakazał wszystkim biskupom odbywanie wizyty "ad limina Apostolorum", podczas której mieli składać szczegółowe sprawozdania ze swej działalności. Nakazał przywrócenie dyscypliny wśród duchowieństwa i w kolegiach rzymskich. Zarządził ścisłe przestrzeganie prawa, które mówiło o obecności biskupów w swoich diecezjach, a proboszczów w parafiach. Zasłynął również jako budowniczy i mecenas sztuki. Zarządził wyburzenie starego pałacu na Lateranie, na jego miejscu zbudowano nowy, zachowując jedynie antyczne schody oraz kaplicę Mikołaja III, która od tego czasu stanowi oddzielną budowlę. Sykstus V powiększył Kwirynał (do roku 1870 był to pałac papieski, po II wojnie światowej stanowi siedzibę prezydentów włoskich). Zakończył budowę Bazyliki św. Piotra, którą wieńczy gigantyczna kopuła. Wybudował tę część Watykanu, w której obecnie rezyduje papież. Polecił, aby na placu św. Piotra umieszczono egipski obelisk zdobiący dawniej cyrk Kaliguli. Obelisk ten był świadkiem męczeńskiej śmierci św. Piotra i innych chrześcijan. W Watykanie zbudował nową bibliotekę i drukarnię, a dla Rzymu wybudował akwedukt Aequa Felice i Schody Hiszpańskie. Na polecenie Sykstusa V na Lateranie została zbudowana kaplica papieska San Lorenzo, w której znajduje się słynny obraz Chrystusa Acheropita. Zgodnie z legendą zaczął go malować świętego Łukasz Ewangelista, a dokończyli aniołowie. Na placu świętego Jana na Lateranie znajduje się najwyższy z 13 egipskich obelisków (z cokołem ma wysokość prawie 50 metrów), który początkowo stał przy Circus Maximus. Na nowe miejsce kazał go przenieść Sykstus V. Papież-franciszkanin ogłosił świętego Bonawenturę doktorem Kościoła, do kalendarza powszechnego włączył święto świętego Antoniego z Padwy. W 1587 roku konstytucją apostolską "Ineffabilis divinae Provvidentiae" założył przy klasztorze generalnym franciszkanów w Rzymie - Kolegium św. Bonawentury, zwane również Kolegium Sykstyńskim. Oficjalnie zatwierdził do wykorzystywania w liturgii Litanię Loretańską (powstałą w XII wieku). W odpowiedzi na tendencje reformacyjne i przenikanie obrzędów ludowych do liturgii katolickiej, utworzył Kongregację Obrzędów, która "miała strzec przepisanych ceremonii Kościoła i nie dopuszczać jakiejkolwiek ich skazy". Napisał konstytucję potępiającą wszelkie formy magii, wróżenia oraz okultyzmu, a zwłaszcza astrologię. Sykstus V zastał Państwo Kościelne z pustym skarbem, skorumpowane i ogarnięte przestępstwami. Aby ukrócić proceder napadania na ludzi "w biały dzień", papież stosował surowe kary. Odbywały się publiczne egzekucje, konfiskowano majątki, a rodziny i gminy, z których pochodzili przestępcy, musiały płacić kary. Jak podają historycy, Sykstus V pieniądze te przeznaczył na osuszanie bagien, rozwój rolnictwa i odbudowę zniszczonych akweduktów. Dzięki temu stanowczemu przestrzeganiu prawa i egzekwowaniu kar, nazywano go "żelaznym papieżem". Popierał króla polskiego Stefana Batorego, upatrując w nim przywódcę krucjaty, która miałaby doprowadzić do całkowitego wyzwolenia Węgier spod panowania tureckiego. Za przywiązanie do wiary katolickiej Sykstus V darował miastu Lwów w 1586 roku fragment herbu papieskiego, tzw. "monte vaticano", przedstawiający trzy rzymskie wzgórza. Ciekawostką jest, że to Sykstus V w ramach walki "ze zgorszeniem i prostytucją" zabronił kobietom śpiewania na scenach oper i teatrów publicznych. Konsekwencją tego zakazu dla świata kultury w tamtym czasie było zdominowanie opery przez kastratów. Jego życiową pasją było dokonanie samodzielnego przekładu Biblii, nad którym pracował bez wytchnienia półtora roku. To nowe wydanie zyskało nazwę "Vulgata Sixtina", jednak był to na tyle swobodny przekład, że autor pomijał niekiedy całe frazy lub dodawał zdania, których nie było w oryginale. W roku 1590 wydał bullę, w której ogłosił swój przekład jedynym prawowitym tłumaczeniem tekstu Pisma świętego. Po śmierci Sykstusa kardynałowie nakazali wstrzymanie druku tego przekładu oraz rozpoczęli akcję masowego odkupywania już sprzedanych egzemplarzy. Po poprawionym wydaniu w 1592 roku, pod nazwą "Vulgata Clementina" (od jego następcy Klemensa VIII), pozostała ona do dziś edycją typiczną Kościoła.USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 Nr 24 poz. 83 z późn. zmianami)
Bogdan Pietrzyk